تاریخچه مدیتیشن از ابتدا تا امروز

همه ما حداقل یک‌بار کلمه مدیتیشن را شنیده‌ایم؛ اما طبق تجربه، بهتان می‌گویم کمتر از 40 درصد مردم واقعا معنای آن را می‌دانند. اگر نمی‌دانید مدیتیشن چیست، حتما ابتدا مقاله آن را در وبلاگ آرامیا بخوانید مطالعه کنید تا به درک بهتری از مطلب پیش رو برسید. در عصر حاضر، مردم نمی‌توانند بپذیرند تنها نشستن و تمرکزکردن مشکلی را حل کند، پس این مدیتیشن چه بود که در آن دوران قدیم هم جای پای خودش را محکم کرده بود؟ تاریخچه مدیتیشن به‌عنوان یک تمرین ذهنی بسیار جذاب است و ارزش کاوش را دارد.

• به طور خلاصه، مدیتیشن یک روش تمرینی است که اصولا در آن افراد به حالتی مثل چهارزانو نشسته و سعی می‌کنند تمرکزشان را به چیزی مثل نفس‌های‌شان، یک بخش از بدن‌شان یا حتی اصلا یک شیء خارجی مثل یک گل بدهند.
• عمل مدیتیشن یکی از تمرین‌‌ های ذهن آگاهی است که باعث می‌شود ذهن از افکار مختلف آزاد شده و در لحظه حال باشد.
• هدف تمرین مدیتیشن کسب آگاهی از نحوه عملکرد ذهن و ارتباط افکار با احساسات و رفتار است.

چه در حال حاضر یک برنامه مدیتیشن داشته باشید و چه به تازگی قدم در این مسیر گذاشته باشید، بد نیست کمی در مورد تاریخچه این تمرین بدانید تا ارزش آن را بیشتر درک کنید و در این مسیر ثابت قدم شوید.

ریشه کلمه مدیتیشن؛ مدیتیشن چیست؟

واژه مدیتیشن از واژه لاتین meditatum به معنای «تفکرکردن» گرفته شده است. تمام مدیتیت‌های باتجربه تاکید می‌کنند که افراد تازه‌کار نباید خود را درگیر چرایی و چگونگی مدیتیشن کنند؛ بلکه باید یاد بگیرند صرفا با آن همراه شوند و در دل تجربه به مفهوم آن پی ببرند. رسیدن به تعریف دقیق مدیتیشن مستلزم یک فرایند مراقبه و توجه است؛ این خود قدم و تمرین اول مدیتیشن محسوب می‌شود. بااین‌حال اگر از آن دسته افرادی هستید که اصرار دارید همه چیز را دقیق بدانید، به تعریف کوتاهی از مدیتیشن توجه کنید:

قراردادن بدن در حالت آرام و بدون تنش و انجام تمرین‌های ذهنی به‌منظور رسیدن به سطوح بالاتری از آگاهی معنوی که می‌تواند منجر به بهبود فرایندهای شناختی مغز انسان و توسعه مهارت‌های او شود. (منبع: Insight Timer)

نمی‌توانیم زمان دقیق شروع مدیتیشن را تعیین کنیم؛ زیرا قبل از شروع ثبت و ضبط وقایع توسط انسان‌ها، موارد این‌چنینی سینه‌به‌سینه نقل می‌شد و کم‌کم پایه‌های اساسی مدیتیشن مدرن را ایجاد کرد. بااین‌حال کارشناسان معتقدند این تمرین همواره همراه انسان‌ها بوده و تاریخچه مدیتیشن به قبل از تولد تمدن مدرن برمی‌گردد. طبق متون باستانی و هیروگلیف‌ها، افرادی مانند شکارچی‌ها (به‌عنوان افراد عادی هر جامعه و از طبقه متوسط) به مدیتیشن مسلط بودند و از آن برای بهبود مهارت‌های شکار خود استفاده می‌کردند، چه برسد به بزرگان، رهبران و متفکران هر جامعه انسانی.

تاریخچه مدیتیشن

گفته می‌شود کلمه مدیتیشن از کلمه مدیتاتوم در زبان لاتین به معنی تفکر نشات گرفته! جالب اینجاست که در گذشته و همینطور امروز هم خیلی از افراد از مدیتیشن نه صرفا برای رسیدن به آرامش بلکه برای “فکر کردن” استفاده کرده و می‌کنند! تاریخچه مدیتیشن از آن دسته مباحث پیچیده و در عین حال سرراست است! بگذارید برای ساده تر شدن این مفهوم، نقشه سفر مدیتیشن را برایتان تعریف کنم.

تاریخچه مدیتیشن؛ ماقبل تاریخ!

در بخش قبل به تاثیر و فراگیری مدیتیشن در تمدن‌های باستانی اشاره کردیم و گفتیم که حتی افراد معمولی جامعه، مانند شکارچی‌ها به‌صورت خودآگاه یا ناخودآگاه این تمرین را برای بهبود مهارت‌هایشان انجام می‌دادند؛ بنابراین مدیتیشن همواره همراه انسان‌ها بوده است. در تعریف امروزی مدیتیشن، از آن به‌عنوان تمرینی برای توسعه مهارت‌های ذهنی یاد می‌کنیم؛ اما اگر این‌گونه باشد، پس می‌توان نتیجه گرفت مدیتیشن جرقه شروع تمدن‌های انسانی را زد!

Matt J. Rossano، نویسنده و روان‌شناس مطرح، معتقد است انسان‌های اولیه شکلی از مدیتیشن را به‌صورت ناخودآگاه انجام می‌دادند و به لطف همین حرکت، از سایر موجودات متمایز شدند و مواردی مانند زبان را توسعه دادند. در ادامه مفصل‌تر به این نظریه خواهیم پرداخت.

تاریخچه مدیتیشن؛ شرق زمین!

جدا از تاریخچه مدیتیشن در دوران ماقبل تاریخ و سپس ادیان باستانی، کارشناسان معتقدند ریشه مدیتیشن امروزی تا حد زیادی به بودیسم برمی‌گردد. بودا که حدود 2600 سال پیش در آسیای جنوب شرقی زندگی می‌کرد، این تمرین را به‌عنوان پایه و اساس باورهای خود معرفی کرد. او از شاگردان خود می‌خواست به‌صورت آگاهانه، بنشینند و با نفس‌کشیدن راه خود را به‌سوی کمال و صلح با خود و جهان باز کنند. طبق آموزه‌های او، سه تمرین وجود دارند که در کنار هم منجر به بیداری و روشنگری روح فرد می‌شوند:

1. مدیتیشن
2. رفتار اخلاقی مناسب
3. حکمت دیدن حقایق وجودی چیزها

تاریخچه مدیتیشن این مسیر را طی کرد و به هر جایی که رسید، به صورتی ماندگار شد. باتوجه به اینکه بودیسم یک مفهوم کلی و منعطف بود، در مناطق و فرهنگ‌های مختلف به‌خوبی جا افتاد و به این صورت، وسیله گسترش تمرین و فرهنگ مدیتیشن شد.

تاریخچه مدیتیشن؛ غرب زمین!

همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، بودیسم عامل پیدایش و گسترش مدیتیشن مدرن در شرق زمین شد؛ اما تاریخچه مدیتیشن در غرب از اواخر قرن نوزدهم شروع می‌شود. در این دوره به دلیل استعمار، بهبود حمل‌ونقل و جاافتادن فرهنگ انتقال دانش به سایر ملل، مدیتیشن نیز به همراه سایر رسوم و باورهای شرقی به غرب رفت. دانشجویان غربی برای یافتن اطلاعات بیشتر و تحقیق علمی در زمینه مدیتیشن به شرق سفر می‌کردند یا از برخی اساتید شرقی دعوت می‌کردند تا در غرب به آن‌ها ملحق شوند و دانش باستانی خود را با علم مدرن آزمایش کنند. بیشتر این نقل‌وانتقالات از کشورهایی مانند هند، تایلند و برمه بودند.

یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های امروزی در حوزه ذهن‌آگاهی، دکتر Jon Kabat-Zinn است که در سال 1979 مرکز ذهن‌آگاهی را در دانشکده پزشکی دانشگاه Massachusetts تاسیس کرد. او از دسته محققانی بود که با مشاهده اساتید مدیتیشن، به فواید مدیتیشن در بدن و ذهن آن‌ها پی برد. این اساتید نمی‌توانستند دلیل علمی (علم امروزی) این فواید را بیان کنند، پس دکتر Jon Kabat-Zinn دست‌به‌کار شد و با انجام آزمایش‌های مورد تایید علم مدرن، فواید انواع مدیتیشن را اثبات کرد و آن را به‌عنوان یک روش علمی غیرمذهبی برای بهبود عملکرد ذهن معرفی کرد.

(منبع 1، 2، 3)

• بیشتر بخوانید: فواید مدیتیشن
• بیشتر بخوانید: انواع مدیتیشن یا مراقبه
• بیشتر بخوانید: آموزش گام به گام مدیتیشن (صوتی و متنی)

مدیتیشن چند ساله است؟

مدیتیشن یک اصطلاح کلی برای انواع تمرین‌های ذهنی محسوب می‌شود؛ اما اگر تعریف مدیتیشن را به “یک تمرین متفکرانه برای افزایش تمرکز ذهن با استفاده از تکنیک‌های مختلف” محدود کنیم، تحقیقات انجام شده توسط Rossano در سال 2007 نشان می‌دهند این تمرین معنوی از آغاز شکل‌گیری تمدن‌ها همراه انسان بوده و به قدمت خود بشریت است.

راستش را بخواهید جواب دادن به این سوال که مدیتیشن چند سال دارد، کار خیلی سختی است. زمانی‌که به مکاتب و کتاب‌های مرتبط رجوع کنیم، می‌بینیم اغلب آنها از مدیتیشن به عنوان یک سنت دیرینه یاد می‌کنند. اما اینکه دقیقا از چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته در هاله‌ای از ابهام است.

Matt J. Rossano، نویسنده و روان‌شناس، نظریه‌ای مطرح کرد که طبق آن مدعی شد اولین جلسات مدیتیشن در حدود 200000 تا 150000 سال پیش با نشستن انسان‌های اولیه دور آتش شکل گرفت. او معتقد است fire-gazing meditation یا همان مدیتیشن نگاه به آتش نقطه عطف شکل‌گیری موجودی بود که امروزه آن را به نام “انسان” و چیزی فراتر از سایر جانداران می‌شناسیم. این مدیتیشن ناخودآگاه، حافظه فعال انسان را توسعه داد و با بهبود فیزیکی ساختار مغز، به توسعه زبان به‌عنوان روشی برای برقراری ارتباط کمک کرد. (منبع: Positive Psychology)

جالب است که حتی بعضی از محققان می‌گویند این سنت و روش ذهن آگاهی سنی به اندازه بشر داشته و به انسان‌های نئاندرتال برمی‌گردد! این یعنی عملا عمر مدیتیشن را برابر با 130 تا 230 هزار سال پیش می‌دانند. اما خب بعضی از محققان و منابع هم مدیتیشن را به کشورهای شرقی ربط داده و آن را هم‌سن مکاتب این کشورها می‌دانند. کدام کشورها؟

1_ هند

بعضی منابع مکتوب و قدیمی که مربوط به 1500 سال قبل از میلاد بوده و در هند یافت شده‌اند، از تمرینی به اسم دیانا یا جهنا (Dhyāna or Jhāna) اسم برده‌اند که برای آموزش ذهن استفاده می‌شده. در واقع گفته می‌شود که این تمرین همان مدیتیشنی است که امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2_ چین

زمانی‌که در چین به دنبال تاریخچه مدیتیشن می‌گردیم، به فیلسوف باستانی چینی یعنی Laozi می‌رسیم. طبق تحقیقات پیرامون او، اشکال اولیه مدیتیشن در قرن سوم و ششم پیش از میلاد استفاده می‌شده. همینطور در کتاب‌های این فیلسوف چینی، یک‌سری کلمات استفاده شده که بعدها نویسندگان از آنها برای توصیف تکنیک‌های مدیتیشن استفاده کرده‌اند. مثلا Shou Jing به معنی محافظت از آرامش و… .

اما خب در نهایت هنوز هیچ کس نمی‌داند عمر مدیتیشن دقیقا چقدر است، چراکه در خیلی از مذاهب مثل اسلام، یهودیت، مسیحیت و همینطور بسیاری از مکاتب اشاراتی به آن شده و هر کدام از آن استفاده‌هایی کرده‌اند. در هر حال به طور کلی همانطور که بالاتر هم گفتم، اولین نشانه‌های مکتوب از تاریخ مدیتیشن به چیزی حدود 3500 سال قبل برمی‌گردد.

• بیشتر بخوانید: معایب مدیتیشن طبق تحقیقات
• بیشتر بخوانید: درد و سردرد حین مدیتیشن 
• بیشتر بخوانید: مدیتیشن تائو چیست و چگونه انجام می‌شود؟
• بیشتر بخوانید: مدیتیشن ذن چیست و چگونه انجام می‌شود؟

چه کسی مدیتیشن را به وجود آورده؟

همانطور که نمی‌دانیم دقیقا مدیتیشن در چه سالی به وجود آمده، نمی‌توانیم به‌شکل دقیق بگوییم که چه کسی این روش و سنت را ساخته. اما با این حال 3 نفر از مشهورترین افرادی که در حوزه رواج و آموزش مدیتیشن کار کرده‌اند را در ادامه به شما معرفی می‌کنم.

1_ بودا (هند)

بودا با نام‌های دیگری مثل سیدارتا گوتاما یا سیداتا گوتاما هم شناخته می‌شود. خیلی‌ها حتی می‌گویند او یک شاهزاده ایرانی بوده است! در هر حال بودا به عنوان یک راهب، حکیم، فیلسوف و رهبر مذهبی در جهان شناخته شده و دین و مکتب بوداییسم بر اساس آموزه‌های او به وجود آمده.

آیا می‌توانیم او را به عنوان مخترع مدیتیشن بشناسیم؟ راستش را بخواهید احتمال کمی وجود دارد که خود بودا مدیتیشن را به وجود آورده باشد. اما خب قطعا او بکی از مهم‌ترین معلمان و مروجان مدیتیشن بوده.

2_ Lao-Tze (چین)

فرد مورد نظر بعدی، با نام لائوتسه یا لائوزی شناخته می‌شود. او یک فیلسوف چینی باستان است که در واقع به وجود آورنده سیستم فلسفی تائوئیسم است. البته در عین حال خیلی‌ها از لائوتسه نه به عنوان یک فرد بلکه به عنوان چندین نفر فیلسوف یاد می‌کنند. در هر حال، لائوسته در نوشته‌هایش به انجام مدیتیشن و به خرد رسیدن در سکوت اشاره کرده.

3_ Dosho (ژاپن)

دوشو یک راهب ژاپنی بوده که در قرن 7 به چین سفر می‌کند. او در مورد بودیسم زیر نظر استاد بزرگ آن زمان، هسوان تسانگ مطالعه کرده. در طول سفری که دوشو به چین داشت، همه چیز درباره ذن را یاد گرفته و سپس با برگشتش به ژاپن، اهالی این کشور را با آن آشنا کرد. همینطور او یک سالن مدیتیشن راه‌اندازی کرده و به افراد زیادی از جمله راهبان و دانش‌آموزان، مدیتیشن کردن را یاد داد.

• بیشتر بخوانید: تاثیر مدیتیشن بر استرس
• بیشتر بخوانید: تاثیر مدیتیشن بر درمان بی خوابی 
• بیشتر بخوانید: تفاوت مراقبه و مدیتیشن

مدیتیشن علمی یا مدیتیشن سکولار از چه زمانی به وجود آمد؟

خب، تا اینجا با یک تاریخچه کلی از مدیتیشن آشنا شدیم. اما اجازه بدهید الان به سراغ فصل جدیدی در تاریخچه مدیتیشن برویم! در اواخر صده 1800 میلادی، به مرور دانشمندان و محققان در کشورهای غربی و آمریکایی با مدیتیشن آشنا شدند.

بعد از این کم‌کم بعضی از این محققان به تحقیق در مورد آن پرداختند و حتی تحقیقات علمی روی مدیتیشن‌کننده‌ها، یوگی‌‌های هندی و… انجام دادند. در این بین و در حوالی سال 1930 میلادی، کمی انجام این تحقیقات شدت گرفت و به کمک افرادی مثل جان کابات زین، اثربخشی مدیتیشن به جامعه جهانی ثابت شد! در واقع در قرن 20 میلادی مدیتیشن آنقدر محبوب شد که سلبریتی‌های آن زمان مثل اعضای گروه موسقی معروف بیتلز هم به آن روی آوردند. امروز هم افراد معروف زیادی از مدیتیشن استفاده می‌کنند که در مقاله “کدام افراد معروف مدیتیشن میکنند؟ چه نظری در موردش دارند؟ “به آنها اشاره کردم.

پس عملا تاریخچه مدیتیشن غیر دینی یا همان سکولار، به اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 میلادی برمی‌گردد، زمانی‌که محققان ثابت کردند مدیتیشن خارج از دینی بودنش، تاثیرات بسیار زیادی روی سلامتی ذهن و بدن انسان دارد.

کلام آخر

خب به انتهای مقاله تاریخچه مدیتیشن رسیدیم. در این مقاله به طور خلاصه در مورد خاستگاه مدیتیشن، عمر آن و همینطور مروجان و معلمان معروفش اطلاعاتی به دست آوردیم. در انتها به عنوان کلام آخر پیشنهاد می‌کنم حتما برای اینکه اطلاعات بیشتری را در مورد مدیتیشن به دست بیاورید و همینطور راحت‌تر در هر زمانی مدیتیشن کنید، حتما اپلیکیشن آرامیا را نصب و دانلود کنید. راستی اگر سوالی هم در مورد این مقاله داشتید، در بخش نظرات منتظر شما هستم.

منبع:

positivepsychology