برای درک بهتر تفاوت ذن و مدیتیشن، بیایید به این فکر کنیم که چرا مدیتیشن می‌کنیم؟ هدف بیشتر مردم از مدیتیشن، قرارگرفتن در یک حالت بی‌فکری است؛ یعنی تمام توجهتان را به همین لحظه حال بدهید و از هر صدا و شرایطی که اطرافتان در جریان است آگاه شوید. به‌عنوان‌مثال، به صدای پرنده‌ها، ماشین‌ها، پمپ و حتی دعوای خیابان توجه کنید؛ هر چه هست، گوش بدهید و حضور داشته باشید و به فکر آینده و گذشته و تحلیل صداها نباشید.
باتوجه‌به اینکه همواره از ذن به‌عنوان “مدیتیشن ذن” یاد می‌شود، برخی فکر می‌کنند تفاوت ذن و مدیتیشن ناچیز است و در واقع زیرمجموعه یکدیگر هستند. بعد از مقاله تفاوت مدیتیشن و ذهن آگاهی و مقاله تفاوت یوگا و مدیتیشن، نوبت به این موضوع می‌رسد؛ تفاوت ذن و مدیتیشن چیست؟!
- هدف مدیتیشن استفاده از تکنیک‌های مختلف ذهنی و جسمی به پاک‌سازی ذهن خود از افکار مزاحم و افزایش تمرکز است که اشکال متنوعی دارد.
- ذن یک تکنیک و تمرین است که هدف آن، تنظیم توجه است؛ یعنی شما باید درمورد فکرنکردن، فکر کنید!
- ذن چیزی است که ما هستیم (ماهیت واقعی ما که هر لحظه خود را نشان می‌دهد) و کاری که انجام می‌دهیم (تمرین منظمی که می‌توانیم از طریق آن، لذت وجود را درک کنیم).
- برخلاف بسیاری از اشکال رایج مدیتیشن که بر آرامش و تسکین استرس تاکید می‌کنند، ذن بسیار عمیق‌تر است. ذن به بررسی نحوه عملکرد ذهن، مسائل ریشه‌دار و پرسش‌های کلی زندگی می‌پردازد که اغلب به نظر می‌رسد پاسخی ندارند، و این کار را بیشتر بر اساس تمرین و شهود انجام می‌دهد تا مطالعه و منطق.
مدیتیشن چیست؟
مدیتیشن تمرینی است که بیشتر آن را با یک‌جا نشستن به حالت چهارزانو و به آرامش رسیدن می‌شناسیم! در واقع در تمامی انواع مدیتیشن، فرد یک کار مهم انجام می‌دهد؛ تمرکز به چیزی در حال! مثلاً تمرکز روی نفسی که می‌کشد، تمرکز روی بخش‌های مختلف بدنش، تمرکز روی بالا و پایین شدن شکمش و… . هدف هم این است که با تمرکز بر چیزی در لحظه حال، از شر افکار مزاحم خلاص شود. اما لفظ “خلاص‌شدن” در اینجا درست نیست. زمانی از چیزی خلاص می‌شویم که از ذهنمان خارج شود یا درمورد آن به نتیجه‌ای برسیم. هنگام مدیتیشن قرار نیست به حل مشکلات بپردازیم، پس قرار هم نیست از شرشان خلاص شویم. پس چه اتفاقی می‌افتد؟
مدیتیشن به معنای تبدیل‌شدن به یک فرد متفاوت، یک فرد جدید یا حتی یک فرد بهتر نیست؛ بلکه به معنای افزایش آگاهی و ایجاد یک دیدگاه سالم و منطقی نسبت به خودتان و محیط اطرافتان است. برخلاف باور عموم، در مدیتیشن قرار نیست افکار یا احساسات خود را خاموش کنید. در طی این روند، شما یاد می‌گیرید آنها را بدون قضاوت مشاهده کنید. در نهایت و با رسیدن به سطوح بالاتر، شروع به درک بهتر این احساسات و افکار خواهید کرد که زمینه‌ساز بهبود و تجدیدنظر در آنها خواهد شد. (منبع: Headspace)
ذن چیست؟
برای تعریف ذن بگذارید کمی به عقب برگردیم. حدود 2500 سال پیش، یک شاهزاده هندی به نام سیذارتا گوتاما مفهوم بودا را به وجود آورد. زیاد وارد جزئیات نمی‌شویم، اما همین‌قدر بدانید که لغت بودا به معنای فرد “بیدار (آگاه) شده“ است.
این نگرش منعطف و سازگار نسبت به فرهنگ‌ها و باورهای مختلف باعث شد بودا در سراسر دنیا پذیرفته شود؛ زیرا چیزی فراتر از صرفاً “دین“ محسوب می‌شد. شما می‌توانید یک بودای مسلمان، یهودی یا مسیحی باشید؛ زیرا دین شما مهم نیست، بلکه میزان آگاهی و بیداری شما ملاک است. به همین ترتیب، بودیسم مسیری را طی کرد که در نهایت، در ژاپن به مفهوم ذن (با معنای لغوی مدیتیشن و مراقبه) تبدیل شد.
ذن یک سیستم اعتقادی مانند مکتب فکری یا دین نیست، صرفا تجربه مستقیم چیزی است که به آن واقعیت غایی یا مطلق گفته می‌شود. طی ذن، شما به این باور می‌رسید که من و دیگران یکی هستیم، هیچ ناشی از همه چیز است و همه چیز پیامد هیچ خواهد بود و چیزی تحت عنوان مطلق و نسبی وجود ندارد. هر گاه به این مرحله برسید، یعنی یک واکنش مسالمت‌آمیز برخاسته از آگاهی و خرد نسبت به هر شرایط احتمالی دارید که نهایت آن، آرامش ناشی از به صلح رسیدن با خود و دنیاست؛ نه صرفا کنارزدن افکار منفی. (منبع: The Zen Studies Society)
همانطور که در مقاله “ذن چیست” هم گفتم، ذن به نوعی یک مکتب از بودیسم ماهاینا (یکی از سبک‌های اصلی بودیسم) است که شامل انواع تمرینات مختلف می‌شود. اما اغلب زمانی که صحبت از ذن باشد، منظور مدیتیشن ذن، یکی از انواع مدیتیشن یا مراقبه محسوب می‌شود. اما تفاوت ذن و مدیتیشن در چه چیزی است؟
- بیشتر بخوانید: مراقبه چیست
- بیشتر بخوانید: شکرگزاری و جملات شکرگزاری
- بیشتر بخوانید: آموزش مدیتیشن
تفاوت مدیتیشن و ذن چیست؟
ببینید، امروز و در قرن 21، اغلب وقتی صحبت از مدیتیشن می‌شود، منظور مدیتیشنِ ذهن آگاهی و غیر دینی است! مدیتیشنی که به همان شکل سنتی، یعنی برای تمرکز در لحظه حال انجام می‌شود اما هدف اصلی از انجامش، رسیدن به مزایای سلامتی مثل کاهش استرس، بهبود مشکلات خواب، کاهش افسردگی و… است. همانطور که در مقاله فواید مدیتیشن هم گفتم، امروز بسیاری از پزشکان و روانشناسان انجام مدیتیشن ذهن آگاهی را به مراجعان توصیه می‌کنند.
اما مدیتیشنِ ذن، یکی از انواع مدیتیشن دینی، و نه غیر دینی است! یعنی چه؟ یعنی اغلب توسط بودایی‌ها، راهبان یا افراد معتقد به مکاتب مرتبط انجام شده و هدف اصلی‌اش، رسیدن به یک‌سری مزایای دینی مثل روشنگری و بینش و… است. البته در عمل، مدیتیشن ذن بر عکس بسیاری از مدیتیشن‌های دینیِ دیگر شباهت بسیار زیادی به مدیتیشن ذهن آگاهی داشته و بیشتر سعی در آوردن تمرکز انسان به لحظه حال می‌کند.
- بیشتر بخوانید: صوت مدیتیشن تسکین درد
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن کنترل خشم
- بیشتر بخوانید: آهنگ آرامش ذهن و بدن
نگاهی دقیق تر به تفاوت ذن و مدیتیشن
تفاوت ذن و مدیتیشن به زبان ساده در موارد زیر خلاصه می‌شود:
1_ تفاوت ذن و مدیتیشن در رسیدن یا نرسیدن به جواب!
مدیتیشن عمل مشاهده، درک و بهبود است؛ یعنی شما برای رسیدن به یک پاسخ یا یک وضعیت ذهنی خاص، مانند ذهن‌آگاهی، تلاش می‌کنید. ذن از شما می‌خواهد دست نگه دارید و آن‌قدر به دنبال پاسخ نباشید. شما می‌توانید برای آرام‌کردن خود بعد از دعوا با پارتنرتان مدیتیشن کنید؛ اما برای یافتن پاسخ یک سوال اساسی و عمیق مانند معنای عشق، باید به ذن رو بیاورید.
ذن می‌خواهد به شما بفهماند که قرار نیست همه چیز را بفهمید و از شما می‌خواهد با این حقیقت کنار بیایید، به آرامش برسید و درک کنید که همه چیز برای شما قابل‌دسترسی و قابل‌فهم نخواهد بود؛ گاهی وقت‌ها فقط باید رها کنید و با جریان پیش بروید تا خودبه‌خود به درکی از آن مفهوم خاص (در این مورد معنای عشق) برسید. شاید برایتان جالب باشد که اصولا بعد از رسیدن به این درک، توانایی توضیح‌دادن آن برای دیگران را نخواهید داشت! فقط می‌دانید؛ نمی‌دانید چطور، اما می‌دانید.
2_ تفاوت ذن و مدیتیشن در روند انجام!
طی ذن، شما باید فقط نفس بکشید و اصطلاحا “طعم نفس” را در ریه‌های خود حس کنید. نفس‌کشیدن یک فعالیت غیرارادی است، بنابراین در بیشتر مواقع اصلا حواسمان به آن نیست؛ اما در ذن، شما متوجه ارزش نفس‌کشیدن و فرایندی که بابت آن در بدن شما انجام می‌شود، خواهید شد. هر بار که آگاهانه دم و بازدم را انجام دهید، در حال ذن هستید. بر خلاف مدیتیشن، در این شرایط از شما نمی‌خواهیم روی یک مسئله تمرکز کنید. بلکه می‌خواهیم به فکرنکردن به هیچ‌چیز فکر کنید! این جمله را دوباره بخوانید.
3_ تفاوت ذن و مدیتیشن در نحوه انجام!
طبق گفته‌های Dogen، استاد مدیتیشن و مراقبه و بنیان‌گذار سنت Soto Zen، ذن یک وضعیت بدنی و جسمانی جامع است، نه لزوما یک حالت ذهنی. در نوشته‌های Dogen از اصطلاحاتی مانند gotsu-za برای توصیف ذن استفاده می‌شود که به معنای “بی‌حرکت نشستن مانند کوهی جسور” است. اصطلاح دیگر kekka-fuza یا همان وضعیت نیلوفر آبی است که به باور Dogen کلید ذن محسوب می‌شود.
در مقاله انواع مدیتیشن متوجه شدیم برای هر کاری یک نوع مدیتیشن وجود دارد و به همان نسبت، روش‌های مختلفی برای آنها در نظر گرفته شده است؛ شما می‌توانید بنشینید، دراز بکشید، راه بروید یا در یکی از آسانا‌های یوگا قرار بگیرید. در بیشتر شکل‌های مدیتیشن، افراد در وضعیت نیلوفر آبی می‌نشینند و سپس مدیتیشن را آغاز می‌کنند؛ یعنی نیلوفر آبی وسیله‌ای برای آماده‌سازی بهینه بدن جهت انجام مدیتیشن است، اما به‌خودی‌خود یک هدف نیست. در مدیتیشن بدن می‌نشیند و ذهن کار دیگری انجام می‌دهد.
از سوی دیگر، Dogen معتقد است هدف اصلی ذن نشستن صحیح در شرایط نیلوفر آبی است و چیز دیگری در این پروسه وجود ندارد. Kodo Sawaki Roshi، استاد بزرگ ژاپنی ذن در اوایل قرن بیستم، می‌گوید فقط ذن به شین و دیگر کار تمام است! Dogen می‌گوید:
ذن فراتر از دوگانگی ذهن و بدن است. برخلاف مدیتیشن، هنگام ذن نه‌تنها بدن شما نشسته است، بلکه ذهن شما هم کنار همین بدن می‌نشیند و جای دیگر نمی‌رود و کار دیگر نمی‌کند. ذهن و بدن شما هر دو در حالت نیلوفر آبی هستند؛ یعنی ذهن در حال پردازش چیزی فراتر از صرفا “نشستن در حالت نیلوفر آبی“ نیست. این همان فکرکردن به فکرنکردن است.
4_ تفاوت ذن و مدیتیشن در هدف!
تمرین‌های مدیتیشن بر یک مفهوم روان‌شناختی تمرکز می‌کنند؛ یعنی تمام توجه را به سمت عملکرد قشر مغزی یا همان سر معطوف می‌کنند. باور عموم بر این است که هر چه در سَر می‌گذرد، عامل هماهنگی یا عدم هماهنگی در بدن ما خواهد بود؛ یعنی سَر مانند شخصیت اصلی یک نمایشنامه است و بدن، شخصیت فرعی و سایه‌ای از سَر.
از سوی دیگر، ذن بر روی چارچوب کلی بدن تمرکز می‌کند و فشار شخصیت اصلی بودن را از روی سَر برمی‌دارد. ذن معتقد است اگر سَر زیاد کار کند، باعث شکاف و ایجاد عدم تعادل در زندگی می‌شود (همان نشخوار فکری خودمان!) در حالت ذن، شما به‌صورت ناخودآگاه یاد می‌گیرید که سَر را سرجایش بنشانید! زمانی که در ذن پیشرفت کنید و سَر جایگاه مناسب خود را مابین ذهن و بدن پیدا کند، عملکرد بهتری خواهید داشت.
بدن ما تنها مجموعه‌ای از اعضا نیست، بلکه وجودی یکپارچه و ارگانیک است؛ بنابراین اگر یک قسمت از بدن حرکت کند (هر چقدر ظریف) بقیه قسمت‌ها به همان نسبت حرکت خواهند کرد. بدن نمی‌تواند به‌سرعت ذهن (سَر) حرکت کند، پس باید سرعت و حجم کار ذهن (سَر) را کم کنیم تا تعادل حفظ شود.
کدام نوع مدیتیشن را انجام بدهیم؟
حالا بعد از همه این‌ها، باید کدام نوع مدیتیشن را انجام بدهیم؟ خب جواب سؤال‌تان، به هدف‌تان برمی‌گردد!
اگر قصد انجام مدیتیشن‌های دینی را دارید، احتمالاً ذن یا دیگر انواع مدیتیشن که در کلاس‌های آموزشی به شما یاد داده می‌شوند. البته دقت کنید، در بعضی از این کلاس‌ها واقعاً مفاهیم غیر علمی زیادی به شما گفته می‌شود. بنابراین کمی برای پیدا کردن کلاس‌های خوب، جستجو کنید.
اما اگر هدف رسیدن به مزایای سلامتی مختلف از جمله کاهش استرس و افسردگی و بهبود بی‌خوابی است، مدیتیشن ذهن آگاهی بهترین انتخاب است. اگر نمی‌دانید چطور انجامش بدهید، کافی است از دوره‌های مدیتیشن صوتی و فارسی اپلیکیشن آرامیا استفاده کنید که به‌شکل کاملاً علمی تهیه شده. در ضمن در آرامیا دوره‌های ریلکسیشن عضلانی، یوگا، پیلاتس و… هم وجود دارد.
کلام آخر
خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله بعد از اینکه فهمیدیم مدیتیشن چیست و ذن چیست، فهمیدیم که تفاوت مدیتیشن و ذن چیست؟ در آخر اگر سؤال و نظری دارید در بخش نظرات منتظر شما عزیزان هستم.
عالی بود ممنون از اطلاعات مفیدتون ??
خواهش از شما
سلام شایدباورت نشه اما من اولین باربعدازبیست سال یه خواب طبیعی مثل دوران خدمتم که درجنگ ایران وعراق بودم رفتم با اولین برنامه شماکارمنداتش نشانی بودم ۳۰سال دراتش نشانی بخاطرشیفت کاری بدخواب شدم قرص کلونازپام میخورم بخاطری که راحت بخوابم اما جوابگو نیست چون ذهنم درگیراینده وگذشته میشه البته همان شب اول که برنامه شما راگوش کردم خوب خواب رفتم چون ناچاربودم بادقت به شما گوش میکردم شب دوم هم تقریبا خوب خواب رفتم چند شب دقیق توجه نکردم بازبی خوابی اومدسراغم امشب میخواب با دقت گوش کنم متولد۴۷هستم والا سن زیادی نیست اگرخوب خواب برم چون بچه روستام شاید۴۰سال دیگه راحت زندگی کنم خدایا خودت کمک کن ازت ممنونم برادرجان
چقدر خوب 🙂 چقدر خوشحال شدم
برادرعزیزهردوشب یه باربایددربرنامه شما ثبت نام کردنمیدونم چرا شب دوم می پره دوباره بایدبرات کدبیادتابرنامه بازبشه
امیر جان سلام. اگر ممکنه نسخه جدید رو از صفحه دانلود سایت دانلود کن. مشکلت حل میشه
دستمریزاد که هم مدیتیشن تعلیم میدین هم شرف ❤️?️❤️
فدای شما فرید جان
مرسی واقعا در عین کوتاه بودن اطلاعاتی که دنبالش بودم رو فهمیدمو حالا دیگه می دونم تفاوت ذن و مدیتیشن چیه 🙂
خواهش میکنم جانم مرسی که نظرت رو با ما درمیون گذاشتی و بهمون انرژی مثبت دادی 🙂
درود من هم دوست دارم جهت مدیتیشن کنار شما باشم واقعا نیاز دارم
سلام دوست عزیز ما هم خوشحال میشیم همراهیمون کنین، میتونین اپلیکیشن آرامیا رو از طریق این لینک نصب کنید و به کلی دوره مدیتیشن دسترسی پیدا کنید ( دوره های رایگان هم داریم)