علم و شبه علم به زبان ساده با مثال

علم و شبه علم چیست؟ اگر یادتون باشه تا همین یکی‌دو سال پیش، یه‌سری مسئول گران‌قدر منتظر بودند یه پیشکسوت حالش بد بشه و کارش به بیمارستان بکشه، بعد خیلی تیز برند سراغ اون بنده خدا و 4 تا عکس باهاش بگیرند تا همه جا منتشر کنند! عجب دورانی بود…

راستش من فکر می‌کردم این دوران دیگه گذشته تا اینکه دیدم نه؛ به تازگی این بلا داره تو فضای مجازی سر علم میاد ._.

یعنی یه عده فقط منتظرند 4 تا کلمه علمی خوشگل پیدا بشه، بعد برند بگند: ((آقا این چیزایی که ما می‌گیم رو علم هم ثابت کرده، شما چشماتون رو روی واقعیت بستید!)) حتی مورد داشتیم یه عزیز والا مقامی داشت از علمی بودن چشم سوم توی توییتر صحبت می‌کرد، بعد که ازشون درخواست ارائه منبع کردیم، لینک یک مقاله تو بیتوته رو فرستادند ._. واقعا بیچاره علم.

حالا در هر حال، این موضوع باعث شد یه بهونه دستم بیاد و بخوام به زبون ساده، در مورد علمی بودن و نبودن بهتون توضیح بدم:

علم تا واقعیت

ببینید، به طور کلی وقتی یه ادعایی می‌شه، برای بررسیش ما 4 تا واژه داریم:

1_ علمی

وقتی می‌گیم یه چیزی علمیه، یعنی علم اومده و این ادعا و موضوع رو تایید کرده. مثلا من میام می‌گم آقا مدیتیشن کمک می‌کنه استرست کم بشه. بعدم میام از تحقیقات و پژوهش‌هایی رونمایی می‌کنم که نشون دادند بله، مدیتیشن مداوم باعث می‌شه شبکه پیشفرض مغز، همون لامصبی که افکار مزاحم رو به وجود میاره، فعالیتش کاهش پیدا کنه.

البته دقت کنید، علم هیچ وقت نمی‌گه من کاملم. بلکه می‌گه با توجه به اطلاعاتی که تا الان داریم، فعلا می‌شه گفت این ادعا درسته، تا روزی که یک داده معتبرتر بیاد و این موضوع رو رد کنه.

2_ ضد علمی

ضد علمی، یعنی چیزی که علم کاملا ردش می‌کنه! مثلا من میام می‌گم آقا مدیتیشن باعث می‌شه کلسیم در استخوان افزایش پیدا کنه و قد بین 1 الی 3 سانت بیشتر بشه! حالا اینجا یک یا چند تا محقق، میاند این موضوع رو طی یک‌سری تحقیقات علمی و روی افراد مختلف بررسی می‌کنند و بهم می‌گند که: چرت نگو، هیچ داده‌ای مبنی بر اینکه مدیتیشن قد رو افزایش می‌ده دیده نشد. پس اگر من باز این ادعا رو تکرار کنم یعنی حرفم غیر علمیه و اون وقته که می‌شه گفت، دوزار نمی‌ارزم!!!

البته به طور اصولی اگر بخوام بگم، وقتی من ادعای جدیدی ارائه می‌کنم خودمم باید تاییدش کنم 🙂 بالاخره دانشمندا که بیکار نیستند هی ادعای اینو اونو تایید و رد کنند.

3_ غیر علمی

ببینید، غیر علمی‌ها چیزهایی هستند که علم نه ردشون می‌کنه نه تاییدشون می‌کنه. چون اصلا توانایی رد و تاییدشو نداره. اما خب با توجه به اینکه تایید نمی‌شند، تو جوامع علمی و معتبر جایی برای بحث ندارند! مثلا اگر من به شما بگم به ازای هر آدمی یک ستاره وجود داره و وقتی اون آدم می‌میره ستارش هم می‌میره، حرفم غیر علمیه. چون علم نمی‌تونه این موضوع رو بررسی کنه. (در واقع نه ابزار و نه توان بررسی این ادعا رو نداریم.) پس این حرف غیر علمیه، علم ردش نمی‌کنه، تاییدشم نمی‌کنه. با توجه به همین، خیلی‌ها ترجیح می‌دند اصلا در مورد موضوعات غیر علمی صحبت نکنند یا وارد بحث مرتبط به اون‌ها نشند.

4_ شبه علمی

Pseudoscience is any system that tries to explain physical phenomena but cannot be proved by the scientific method.

شبه‌علم هر سیستمی است که می‌کوشد پدیده‌های فیزیکی را توضیح دهد، اما با روش علمی قابل اثبات نیست. Britannica

و بالاخره اصل مطلب، اینجا جاییه که پر شده با 2 دسته آدم:

1. آدم‌هایی که خیلی هوشمندند!
2. آدم‌هایی که خیلی نادونند!

دسته اول اون‌هایی هستند که خیلی باهوشند و به خاطر هوش بالاشون از شبه علم برای کلاه‌برداری استفاده می‌کنند! دسته دوم هم اون‌هایی که واقعا به اندازه یک نخود نه دانش دارند و نه معرفت که قبل از ترویج ادعایی، کمی در مورد علمی و غیر علمی بودنش تحقیق کنند.

اما مگه شبه علم چیه که انگار باهاش پدرکشتگی دارم؟ در واقع شبه علم، اون ادعایی هستند که میاند خودشون رو به دروغ به علم می‌چسبونند! مثلا نجوم یک علمه، اما اگر بیای بگی در ابتدایی‌ترین ساعت هر قرن میلادی 8 ستاره فلان صورت فلکی در یک امتداد قرار می‌گیرند و این بهترین فرصت برای جذب ثروت از طریق مراقبه هست، در واقع در حال ترویج شبه علمی! یا مثلا فیزیک یک علمه، اما اگر از کلمات قلمبه‌سلمبه علم (فیزیک، متافیزیک، کوانتوم و این‌جور کلمات) برای اینکه به دروغ ادعاتون رو تایید کنید کمک بگیرید، باز در حال ترویج شبه علم هستید 🙂

در نهایت علم جوابه؟

راستش خود علم هیچ موقع نمی‌گه من حرفم درسته، بلکه می‌گه در این برهه تاریخ و با توجه به اسنادی که داریم، احتمالا این درست‌ترین حرف ممکنه.

• با توجه به این ممکنه که حرف علم غلط از آب در بیاد؟ قطعا ممکنه!

پس چرا بهش اعتماد کنیم؟ اینجا باید بریم به سراغ انیشتین و از ایشون جواب بخوایم:

درست است که علم کامل نیست، اما گران‌بهاترین چیزی است که در حال حاضر داریم… آلبرت انیشتین

دوره رایگان: علم و شبه علم چیست؟

در وب‌سایت بیشترازیک دوره‌ای با نام “شناخت علم و شبه علم”، به‌صورت رایگان برگزار شده است. این دوره توسط پیام بهرام پور برگزار می‌شود. در این دوره با مفاهیم مختلفی درباره علم و شبیه علم آشنا می‌شوید و خرافات و اطلاعاتی را که پشتوانه علمی ندارند، بهتر می‌شناسید.

با این دوره حتی در جریان خطرات اطلاعات غیرعلمی و گمراه‌کننده هم قرار می‌گیرید؛ بنابراین سعی می‌کنید که کمتر از آنها استفاده کنید یا حتی دیگران را درباره این موضوع آگاه سازید.

در دوره رایگان علم و شبه علم چیست وب‌سایت بیشتر از یک این مباحث پوشش داده می‌شوند:

• تعریف دقیق علم، شبیه علم، ضدعلمی و غیر علم
• ترفند‌ها و روش‌های شبه علم
• نحوه تقویت مهارت‌های تشخیص اطلاعات علمی از غیرعلمی
• افزایش اعتماد به نفس در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه
• کاهش استرس و سردرگمی در دنیایی پر از اطلاعات نادرست
• حفظ سلامت جسمی و ذهنی
• مقاومت در برابر باور‌های نادرست

به نقل از این وب‌سایت، تحقیقات نشان می‌دهند که 40 درصد مردم جهان تحت تأثیر باور‌های شبه علمی قرار دارند؛ این موضوع می‌تواند تأثیر زیادی در سلامت، اقتصاد و حتی محیط زیست بگذارید؛ برای همین توصیه می‌کنیم که حتماً در دوره شناخت علم و شبه علم بیشتر از یک شرکت کنید.

در آخر به عنوان امتحان، به نظرتون ادعایی که تو تصویر پایین شده، کدوم‌یکی از 4 دسته بالاست؟