اغلب، بدن نیاز خود را به ویتامین آ از طریق مواد غذایی دریافت می‌کند و نیازی به مصرف مکمل ویتامین آ در بارداری یا شرایط عادی وجود ندارد. در نظر داشته باشید که مصرف و وجود بیش از حد ویتامین آ در بارداری برای مادر و جنین خطراتی را به همراه دارد پس قبل از اقدام به بارداری از میزان ویتامین آ در بدن خود آگاه شده و در طول دوران بارداری نیز از مصرف به اندازه آن مطمئن شوید. ویتامین آ بارداری در انواع مواد غذایی وجود دارد برای مثال:
- گوشت
- تخم مرغ
- انواع جگر
- شیر
- پنیر
- ماهی‌های چرب مانند ماهی تن
- انواع میوه‌ها
- سبزیجات
چرا مصرف ویتامین آ در بارداری مهم است؟
برخلاف تصور بسیاری از افراد مصرف ویتامین آ به جلوگیری از مرگ و میر مادران، نوزادان، مرده‌زایی، تولد زودرس نوزاد، وزن پایین نوزادان هنگام تولد یا کم خونی نوزاد بعد از تولد کمکی نمی‌کند و تنها می‌تواند در کاهش احتمال کم خونی مادر، بروز عفونت یا شب کوری در مادر جلوگیری کند؛ اما اگر بخواهیم از اهمیت ویتامین آ در بارداری بگوییم لازم به ذکر است که مصرف میزان صحیحی از ویتامین آ در بارداری توسط مادر، هم برای خودش و هم برای نوزاد فوایدی در پی خواهد داشت. از جمله فواید مصرف ویتامین آ در بارداری عبارت‌اند از:
- کمک به تشکیل اندام‌هایی مانند قلب، دستگاه تنفسی، کلیه‌ها، چشم‌ها، استخوان‌ها، سیستم گردش خون، سیستم اعصاب مرکزی در بدن نوزاد
- کمک به ترمیم و بازسازی بافته‌های آسیب دیده بدن مادر پس از زایمان
- کمک به مبارزه با عفونت‌های احتمالی
- کمک به بینایی بهتر
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کمک به سوخت و ساز چربی در بدن
- کمک به سلامت پوست و مو
- رشد سلولی
- خاصیت آنتی اکسیدانی
- و…
- بیشتر بخوانید: بارداری چند هفته است؟
- بیشتر بخوانید: تغذیه بعد از زایمان
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
چقدر ویتامین آ در بارداری مصرف کنیم؟
در ابتدا این تذکر مهم و ضروری را در ذهن داشته باشید که احتیاجات بدن مادر در دوران بارداری در هر فرد با توجه به سن، وزن، سلامت جسمانی و روانی، شرایط زندگی، تعداد فرزندان در بارداری، زایمان‌های قبلی، شرایط نوزاد، ماه و هفته بارداری و بسیاری شرایط دیگر متغیر است و نمی‌توان نسخه یکسانی برای همه افراد تجویز کرد. پس در نظر داشته باشید اطلاعات ارائه شده صرفا جهت آگاهی شما بوده و شما باید در مورد میزان مصرف ویتامین آ در بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.
به طور کلی می‌توان گفت مادران باردار زیر 19 سال باید روزانه ۷۵۰ میکروگرم RAE، مادران بالای 19 سال روزانه ۷۷۰ میکروگرم RAE، مادران شیرده زیر 19 سال 1200 میکروگرم و مادران شیرده بالای 19 سال نیز 1300 میکروگرم ویتامین آ بارداری دریافت کنند.
نکته: RAE مخفف شده عبارت retinol activity equivalents به معنای معادل فعالیت رتینول است و به عنوان واحد اندازه گیری ویتامین آ شناخته می‌شود و به منبع و قدرت ویتامین آ مربوط می‌شود؛ بدین ترتیب که هر میکروگرم رتینول معادل یک میکروگرم RAE است اما هر 12 میکروگرم بتاکاروتن یا 24 گرم آلفاکاروتن معادل یک میگروگرم RAE است زیرا بتاکاروتن و آلفاکاروتن ها پیش سازهای ویتامین آ هستند و باید قبل از جذب و استفاده شدن در بدن به رتینول تبدیل شوند.
- بیشتر بخوانید: کدام مواد معدنی و ویتامین ها برای استرس خوب است؟
- بیشتر بخوانید: تغذیه بعد از زایمان
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
خطرات مصرف بیش از اندازه ویتامین آ بارداری چیست؟
مصرف بیش از اندازه نرمال هر چیزی می‌تواند آسیب‌زا باشد. مصرف بیش از حد نرمال ویتامین آ توسط افراد مختلف نیز با مضرات مختلفی همراه است. میزان نیاز هر بدن به ویتامین آ متفاوت است و همان‌طور که در بخش قبل ذکر شد به عوامل بسیار زیادی وابسته است. با توجه به اندازه‌گیری‌های استاندارد میزان نیاز تقریبی هر فرد در سنین مختلف به ویتامین آ عبارت‌اند از:
- افراد زیر ۳ سال: ۶۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 4 تا ۸ سال: ۹۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 9 تا ۱۳ سال: ۱۷۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 14 تا ۱۸ سال: ۲۸۰۰ میکروگرم در روز
- افرا بالای ۱۹ سال: ۳۰۰۰ میکروگرم در روز
در صورتی که افراد میزان بیشتری از ویتامین آ را از طریق مواد غذایی یا مصرف مکمل‌ها دریافت کنند دچار مسمومیت ویتامین آ می‌شوند که به آن هایپرویتامینوز A نیز گفته می‌شود. علائم مسمومیت ویتامین آ بارداری عبارت‌اند از:
- تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- سردرد شدید
- گرفتگی عضلات
- تار شدن دید
- خستگی مزمن
- کاهش وزن به جای افزایش وزن در بارداری
همچنین مصرف بیش از اندازه ویتامین آ در بارداری مضراتی برای جنین نیز به همراه دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- افزایش ریسک وقوع نقص‌های مادرزادی
- افزایش ریسک وقوع مشکلات قلبی
- افزایش ریسک وقوع مشکلات نخاع
- جلوگیری از رشد رگ‌های خونی جنین
- شکاف کام
- میکروسفالی یا کوچک بودن سر نوزاد نسبت به بدن
- هیدروسفالی یا آب آوردن مغز
- اختلال در تولید گلبول سفید خون و در نتیجه نقص سیستم ایمنی بدن
- بیشتر بخوانید: ویتامین آرامش اعصاب، مکمل ها
- بیشتر بخوانید: حرکات یوگای بارداری برای زایمان راحت‌تر
کدام مواد غذایی ویتامین آ دارند؟
به طور کلی ویتامین آ به دو شکل یافت می‌شود:
1_ ویتامین آ پیش ساخته یا رتینول
رتینول یا ویتامین آ پیش ساخته به طور مستقیم در بدن جذب و مورد استفاده قرار می‌گیرد و منبع اصلی آن محصولات حیوانی، غذاهای غنی شده و مکمل‌ها هستند. برخی مواد غذایی حاوی رتینول عبارت‌اند از:
- گوشت
- جگر مرغ، گاو، گوسفند و سایر پرندگان
- ماهی‌های چرب مانند شاه ماهی و ماهی تن
- لبنیاتی مانند شیر و پنیر
- تخم مرغ
نکته: از آنجا که رتینول به صورت مستقیم جذب بدن می‌شود و نیاز به تغییرات ندارد، میزان زیادی از ویتامین آ را به بدن می‌رساند. پس در دوران بارداری در مصرف مواد غذایی حاوی رتینول نیز دقت کنید تا دوز بیشتری از حد نیاز بدنتان را مصرف نکنید.
- بیشتر بخوانید: استرس دوران بارداری
- بیشتر بخوانید: درمان افسردگی پس از زایمان
2_ کاروتنوئیدهای پروویتامین A یا پیش سازهای ویتامین آ
کاروتنوئیدهای پروویتامین A اغلب در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند و قبل از جذب و مصرف شدن نیاز به تغییراتی دارند تا به رتینول تبدیل شود. به طور کلی تقریبا 60 مدل پیش ساز ویتامین آ وجود دارد اما رایج‌ترین آن‌ها بتاکاروتن ها هستند؛ و همان‌طور که در بخش‌های قبل ذکر شد، 12 واحد بتاکاروتن تبدیل به 1 واحد رتینول شده و مورد مصرف بدن قرار می‌گیرد پس طبیعتا میزان کمتری از ویتامین آ را برای بدن فراهم می‌کند.
به همین علت مصرف آن‌ها در دوران بارداری مشکلی ندارد و نکته قابل ذکر این است که مادران گیاهخوار ممکن است در دریافت میزان نرمال ویتامین آ دچار مشکل شوند و حتما باید سطح ویتامین آ بارداری خود را چک کرده و در صورت نیاز تحت نظارت پزشک متخصص از مکمل‌های ویتامین آ در بارداری استفاده کنند. به طور کلی پیش سازهای ویتامین آ در مواد غذایی متعددی یافت می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- کدو حلوایی
- هویج
- سیب زمینی شیرین
- فلفل قرمز
- طالبی
- زردآلو
- انبه
- کلم بروکلی
- اسفناج
- سبزی شلغم
- پرتقال
- فلفل دلمه‌ای زرد، قرمز و نارنجی
- کلم برگ یا کلم پیچ
- و…
- بیشتر بخوانید: دلایل اصلی بی خوابی در بارداری
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن بارداری
علائم کمبود ویتامین آ چیست؟
همان‌طور که مصرف بیش از حد نرمال ویتامین آ عوارض متعددی دارد، کمبود آن نیز فرد را از جهات مختلف درگیر می‌کند. داشتن یک رژیم غذایی متعادل متشکل از انواع میوه‌ها، سبزیجات، گوشت، تخم مرغ و سایر مواد غذایی دارای ویتامین آ اغلب منجر به تعادل میزان این ویتامین در بدن می‌شود اما شرایط اجتماعی و اقتصادی نامناسب، انواع بیماری‌هایی که منجر به محدودیت غذایی می‌شوند، انواع رژیم‌های غذایی که حذف برخی مواد غذایی را در پی دارند همگی عواملی هستند که می‌توانند منجر به کمبود ویتامین آ شوند. کمبود ویتامین آ با برخی شرایط و مشکلات همراه است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- خشکی پوست
- خشکی چشم
- مشکلات بینایی
- ناباروری و مشکلات بارداری
- تاخیر در رشد
- عفونت، به ویژه در گلو و قفسه سینه
- آکنه و جوش
- کند شدن سرعت ترمیم زخم و جراحت
- و…
- بیشتر بخوانید: موزیک و آهنگ آرامش بخش
- بیشتر بخوانید: شکرگزاری و جملات شکرگزاری
چه زمانی باید مکمل ویتامین آ مصرف کرد؟
از آنجایی که عادات غذایی ایرانی‌ها اغلب سرشار از انواع مواد غذایی حاوی ویتامین آ است، به نظر می‌رسد بسیاری از افراد از نظر تامین این ویتامین برای بدن خود مشکلی نداشته باشند؛ اما همان‌طور که بیان شد ممکن است افراد به دلایل مختلفی مانند انواع رژیم‌های غذایی، انواع شرایط به وجود آمده ناشی از بیماری یا جراحی، شرایط اجتماعی و اقتصادی زندگی و… دچار کمبود ویتامین آ شوند در چنین شرایطی پزشک متخصص با بررسی شرایط بدنی و زندگی فرد و با درنظر گرفتن رژیم غذایی و سبک زندگی او ممکن است استفاده از مکمل ویتامین آ را توصیه کند.
در نظر داشته باشید که مصرف زیاد و طولانی مدت مکمل‌های ویتامین آ نیز ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیری به بدن شما وارد کنند، پس حتی اگر با دستور پزشک مکمل ویتامین آ مصرف می‌کنید، به توصیه‌های او در جهت پیگیری میزان افزایش ویتامین در بدن و کاهش دوز مصرف ویتامین در نتیجه بهبود توجه کنید و پس از اتمام دوره درمان، مصرف ویتامین آ را کنار بگذارید.
کلام آخر
سلامت جسم و روان شما برای سپری کردن دوره بارداری اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد پس به توصیه افراد غیرمتخصص برای مصرف، عدم مصرف یا میزان مصرف ویتامین آ در بارداری توجه نکنید و همواره رژیم غذایی و مکمل‌های خود را تحت نظارت پزشک متخصص نگه دارید.
