شادی پایان تحصیل در مقطع دبیرستان، کارشناسی، کارشناسی ارشد برای پسرها مصادف است با آغاز استرس سربازی. دو سال خدمت اجباری که هر پسری جز در شرایط بسیار خاص موظف به گذراندن آن است و بالاخره یک روز باید با آن مواجه شود اما این دوره دوساله خدمت بیش از هر چیزی افراد را در معرض استرس، اضطراب و مشکلات روانی قرار می‌دهد. از آنجایی که قانون کشور مبنی بر گذراندن این دوره است و راه گریزی از آن نیست بهتر است با آموختن راهکارهای مناسب به مقابله صحیح و اصولی با چالش‌های روانی و استرس سربازی بپردازیم.
علت استرس سربازی چیست؟
همه ما انسان‌ها در زندگی روزمره خود یک تعادل روانی ایجاد کرده‌ایم؛ خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، سوپرمارکتی که از آن خرید می‌کنیم، خیابانی که برای رسیدن به تاکسی طی می‌کنیم، افرادی که در کنارشان زندگی می‌کنیم، دوستان، همسایگان، شغل، تحصیل و… همگی اجزایی از این تعادل روانی زندگی هستند و ایجاد تغییر یا از دست دادن هر یک از اجزای این تعادل منجر به برهم خوردن تعادل دنیای روانی ما و تجربه استرس می‌شود.
دوره سربازی نیز دوره جدیدی در زندگی فرد است و بسیاری از این اجزای تعادل را دست‌کاری می‌کند به همین دلیل فرد دچار استرس سربازی می‌شود. با این وجود برهم خوردن عوامل مختلف در افراد تاثیرات گوناگونی دارد و ممکن است افراد در مواجهه با تغییرات سربازی علائم متفاوتی از یکدیگر بروز دهند. با این حال برخی دلایل شایع منجر به بروز استرس سربازی در پسرها می‌شود که عبارت‌اند از:
- بیشتر بخوانید: اضطراب عملکرد
- بیشتر بخوانید: استرس شبانه
- بیشتر بخوانید: اضطراب خواب
1_ نظم پادگانی
شاید به گوش شما هم خورده باشد که به مکانی که نظم و قانون بسیاری دارد می‌گویند مانند پادگان است. یکی از مواردی که می‌تواند منجر به بروز استرس سربازی شود مواجه شدن با نظم و قوانین جدید، خشک و جدی پادگان‌ها و مراکز نظامی است.
فرض کنید در حالت عادی ممکن است بخواهید صبح چند ساعت بیشتر بخوابید و کارهایتان را به ظهر منتقل کنید یا بخواهید در ساعت 10 صبح صبحانه خورده و به محل کارتان بروید اما در خدمت سربازی قوانین ثابتی برای همه افراد وجود دارد و همه باید مطابق این قوانین و نظم حاکم عمل کنند و روال سابق زندگی افراد اهمیتی ندارد. به همین دلیل جسم و روان افراد در معرض شرایط جدید و الزام به تغییر قرار گرفته و باید از حوزه امن زندگی خود خارج شود به همین دلیل است که فرد استرس سربازی را تجربه می‌کند.
2_ چشم گفتن
همه ما در زندگی خود ممکن است در شرایطی با دیگران مخالفت کنیم و مطابق میل خود رفتار کنیم اما در خدمت سربازی افراد مافوقی دارند که باید مدام تحت امر و فرمان او باشند و در برابر هر حرف و دستور او چشم بگویند و بدون هیچ حرفی آن را اجرا کنند در غیر این صورت باید تنبیه و اضافه خدمت را تجربه کنند. طبیعی است که خارج شدن از روال عادی زندگی و تغییر کردن دشوار بوده و افراد را درگیر استرس سربازی و گاها افسردگی می‌کند.
3_ دوری از خانواده
یکی از ویژگی‌های مشترک اکثر ایرانی‌ها خانواده دوستی و وابستگی به روابط خانوادگی است. بودن در آغوش گرم خانواده و بهره‌مند بودن از حمایت‌های آن‌ها موجب دلگرمی افراد می‌شود اما در خدمت سربازی افراد از کانون گرم خانواده خود دور شده و تا حد زیادی از دریافت حمایت‌های آن‌ها محروم می‌شوند؛ به عبارت دیگر گویی در این دو سال باید روی پای خودشان بایستند و طبیعتا دوری از خانواده می‌تواند استرس سربازی را تشدید کند.
4_ احساس ناکارآمدی
هر فردی خصوصیات فردی، جسمی و ویژگی‌های شخصیتی متفاوتی دارد و طبیعی است که برخی افراد با شرایط جدید سریع‌تر و راحت‌تر سازگار شوند و برخی دیگر دیرتر و سخت‌تر. هر فردی در حوزه و زمینه کاری تخصص دارد و در برخی حوزه‌ها توانمندی ندارد اما در دوران سربازی ممکن است مافوق وظایف یکسانی را برای همه افراد تعیین کند و از همه افراد نیز انتظار داشته باشد در کوتاه‌ترین زمان خود را با شرایط وفق داده و کار مورد نظر را به بهترین نحو انجام دهند.
حال در اینجا سربازی که توانمندی کمتری در سازگار شدن یا انجام کار مذکور دارد ممکن است در برابر سایر افراد احساس ناکارآمدی کرده و دچار استرس سربازی شود و این وضعیت زمانی تشدید می‌شود که مافوق او به دلیل ضعفش او را نزد دیگران تنبیه و جریمه کند.
5_ مکان خدمت
مکانی که فرد باید دوران خدمتش را در آن سپری کند نیز تاثیر زیادی بر میزان استرس سربازی دارد. فرض کنید فردی نگهبان زندان می‌شود، فردی سرباز راهنمایی و رانندگی می‌شود، فردی مسئول بوفه و فرد دیگر سرباز محافظ در بیمارستان روانی می‌شود. طبیعتا بودن در هر کدام از این شرایط سختی‌ها و چالش‌های خاص خودش را دارد با این حال می‌توان گفت میزان استرس سربازی ناشی از مکان خدمت در بیمارستان و زندان به مراتب بیشتر از بوفه و خیابان‌ها است.
6_ تغییر سبک زندگی
همان‌طور که بیان شد سربازی یعنی ایجاد تغییر اساسی در تمامی زمینه‌های زندگی. در دوران سربازی تمام نکات سبک زندگی شما از تغذیه، ورزش، خواب، تفریح، استحمام، مطالعه و تفریح و… تغییر کرده و تا حد زیادی تحت کنترل شما نیست به همین دلیل عدم کنترل بر امور زندگی و ایجاد تغییرات اساسی در سبک زندگی منجر به بروز استرس سربازی در افراد می‌شود.
7_ انزوا و تنهایی
قوانین حاکم بر مکان خدمت افراد متغیر است اما به طور کلی می‌توان گفت در دوران سربازی میزان ارتباط حضوری و تلفنی افراد با آشنایان محدود شده و تا حدی فرد تنها و منزوی می‌شود. ممکن است ارتباط برقرار کردن با سربازان دیگر و راحت صحبت کردن با آنان برای فردی سخت و زمان‌بر باشد و در این مدت فرد به دلیل احساس تنهایی دچار استرس سربازی شود.
8_ وقفه در زندگی
شاید برخی از افراد بگویند سربازی نیز مرحله‌ای از زندگی هر مردی است و باید آن را سپری کند؛ این مطلب درست است اما بدین معنا نیست که این دو سال خدمت وقفه‌ای در زندگی فرد ایجاد نمی‌کند. دو سال از زندگی که فرد کنترل زیادی بر آن و برنامه‌هایش ندارد و مجبور است برنامه‌های متعدد زندگی خود را از تحصیل و شغل گرفته تا ازدواج و مهاجرت به تعویق بیندازد تا اتمام دوره خدمت اجباری. در این مدت وقفه، فکر کردن به زمان برگشت به زندگی عادی و شرایط موجود جامعه برای به روال انداختن دوباره امور می‌تواند فرد را به استرس سربازی دچار کند.
- بیشتر بخوانید: استرس چه ضررهایی دارد؟
- بیشتر بخوانید: استرس حاد
برای کاهش استرس سربازی خود چه کنیم؟
همان‌طور که بیان شد بنا بر قانون کشور چاره‌ای جز سپری کردن این مدت در خدمت سربازی وجود ندارد و طبیعی است که هر فردی در مواجهه با شرایط جدید دچار استرس سربازی شود.
دقت داشته باشید که داشتن مقادیری استرس قبل و حین خدمت سربازی می‌تواند برای شما مفید باشد و شما را هشیار، با انگیزه و دقیق نگه دارد تا بتوانید وظایفی که از شما انتظار می‌رود را به خوبی انجام دهید اما بالا بودن میزان استرس و تجربه طولانی مدت استرس می‌تواند بدن را دائما در شرایط پاسخ اضطرابی نگه دارد و جسم و روان را فرسوده کند؛ بنابراین بهتر است تمام تلاش خود را بکنید تا در این مدت استرس سربازی خود را مدیریت کرده و با متعادل کردن وضعیت روانی زندگی خود این دوره را هر چه سریع‌تر، بهتر و بدون اضافه خدمت به پایان برسانید.
همان‌طور که میدانید بالا بودن میزان استرس منجر به کاهش توانایی و عملکرد افراد شده و احتمال خطا و اشتباه را در آن‌ها بالا می‌برد به همین دلیل احتمال تنبیه، مجازات و اضافه خدمت بیشتر می‌شود و این قطعا آخرین خواسته یک سرباز وظیفه است. پس بهتر است برای مدیریت استرس سربازی خود نکات زیر را در نظر بگیرید:
1_ آمادگی ذهنی
سعی کنید از همان روز اقدام به سربازی ذهن خود را آماده کنید. در مورد قوانین و شرایط سربازی مطالعه کنید، از افرادی که تجربه داشته اند سوال بپرسید، شرایط جدیدی که ممکن است با آن مواجه شوید و چالش‌ها را در ذهن خود مرور کنید تا ذهنتان یک مانور سربازی را پشت سر بگذراند و استرس سربازی کمتری را تجربه کنید.
2_ پذیرش
با پذیرفتن شرایطی که در آن هستید نصف مسیر را طی می‌کنید. میدانیم که سربازی رفتن سختی‌ها و چالش‌هایی دارد و در کنار آن ممکن است خوبی‌های متعددی نیز داشته باشد پس سعی کنید سربازی را با تمام خوبی‌ها و بدی‌هایش بپذیرید و قبول کنید که باید دو سال از زندگی خود را با این شرایط سپری کنید و با انکار کردن، دعوا کردن، غر زدن و بهانه آوردن هیچ چیزی تغییری نمی‌کند. پس شرایط را بپذیرید و سعی کنید از همین شرایط موجود نیز به نفع خودتان استفاده کنید و دستاوردهای جدیدی برای زندگی‌تان کسب کنید.
3_ ذهن آگاهی
فکر کردن به خاطرات گذشته و غمگین شدن برای آن‌ها یا نگرانی در مورد اتفاقات آینده و برنامه‌هایی که برای زندگی دارید در دوران خدمت هیچ فایده‌ای برای شما ندارد و تنها موجب افزایش استرس سربازی می‌شود. شما باید سعی کنید در این دوران و در تمام مراحل زندگی خود ذهن آگاه باشید؛ یعنی چه؟ یعنی گذشته‌ها گذشته و آینده یک رویا است و هیچ کدام واقعی و در دسترس نیست. دارایی ما اینجا و اکنون است پس باید بتوانیم آن را به بهترین نحو تجربه کنیم.
حواس پنج‌گانه خود را بر حال متمرکز کرده و اتفاقات، افراد و اشیا اطرافتان را بهتر ببینید، صداها را بشنوید، بوهای مختلف را استشمام کنید، مزه‌ها را بچشید و از لامسه خود بهره ببرید تا بتوانید خاطرات جذابی از خوبی‌ها و بدی‌های دوران سربازی خود به خاطر بسپارید و زمان‌های خود را بهتر و جذاب‌تر سپری کنید.
4_ مدیتیشن
همان‌طور که بیان شد یکی از موثرترین راهکارهای کاهش استرس سربازی ذهن آگاه بودن است. ذهن آگاهی تمرینات متعددی دارد که می‌توانید با استفاده از آن‌ها در شرایطی که به هر دلیلی استرس زیادی را تجربه می‌کنید بر بدن و تنفس خود متمرکز شده و استرس را از ذهن و جسم‌تان دور کنید تا از عوارض متعدد آن به دور باشید.
برای رسیدن به ذهن آگاهی و تجربه‌اینجا و اکنون تمرینات مدیتیشن بسیار متنوعی وجود دارد که می‌توانید با دانلود اپلیکیشن مدیتیشن آرامیا در هر لحظه و هر مکانی از انواع مقالات، تمرینات و ویس‌های آموزشی مدیتیشن و تمرینات تنفس بهره‌مند شوید و با از بین بردن استرس سربازی احتمال خطای خود را پایین آورده و با آرامش بیشتری این دوران را سپری کنید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن چیست؟
- بیشتر بخوانید: فواید مدیتیشن
5_ تجسم کردن
از تجسم کردن در دو راستا می‌توانید استفاده کنید:
اول اینکه می‌توانید خود را در حال انجام کاری که باعث استرس در شما شده است تصور کنید. تجسم کنید که آن کار را به خوبی انجام داده و در آن موفق خواهید شد. تجربه موفقیت ذهنی باعث می‌شود اعتماد به نفس شما بیشتر شده، اضطراب کمتری را تجربه کرده و علاوه بر از بین بردن اضطراب سربازی در انجام آن کار نیز موفق‌تر پیش بروید.
دوم اینکه می‌توانید یک روز یا یک صحنه یا یک خاطره زیبا و دلنشین را که سرشار از احساس آرامش است را تجسم کرده و خود را از فضای سربازی و استرس سربازی دور کنید تا بتوانید با آرامش بیشتری این دوران را سپری کنید. برای درک بهتر و پیش رفتن دقیق‌تر در این مسیر می‌توانید از مدیتیشن تجسم بهره‌مند شوید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن تجسم چیست؟
6_ تنفس عمیق
نفس کشیدن نادرست یعنی تنفس سریع و کم عمق می‌تواند در شرایط استرس زا و جدید محیط پادگان و سربازی منجر به تشدید اضطراب در فرد شود اما آموختن و عملی ساختن تنفس صحیح دیافراگمی به بدن کمک می‌کند تا حجم کافی اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کرده و به آرامش برسد در نتیجه استرس سربازی نیز در فرد کاهش یافته و مدیریت می‌شود.
- بیشتر بخوانید: آموزش تنفس صحیح
7_ آرام‌سازی عضلانی
شما می‌توانید برای کاهش تنش و علائم فیزیکی اضطراب خود از آرام‌سازی عضلانی استفاده کرده، تنش و انقباض را در سراسر بدن خود مشاهده کرده و جلوی آن را بگیرید تا با آرامش جسمانی بیشتری به مقابله با استرس سربازی بپردازید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن اسکن بدن
8_ ارتباط برقرار کردن
همان‌طور که آب و غذا برای تغذیه و زنده ماندن جسم ما ضروری است در ارتباط بودن و صحبت کردن با دیگران نیز غذای روح و روان ما است. سعی کنید با سربازان دیگر ارتباط برقرار کرده و به صحبت کردن بپردازید. شنیدن سخنان دیگران و فهمیدن اینکه آن‌ها هم شرایط مشابه شما را دارند و مانند شما دل‌تنگی‌ها و نگرانی‌هایی اذیتشان می‌کند موجب می‌شود از احساس تنهایی بیرون آمده و با یکدیگر همدردی کنید. همراه شدن با دیگران به شما کمک می‌کند راحت‌تر با استرس سربازی مقابله کرده و از سلامت روانتان محافظت کنید.
9_ نیمه پر لیوان
شاید این بخش از سخنان من به نظرتان شعاری باشد اما توصیه می‌کنم یک‌بار به آن فکر کنید. اگر با سربازی رفتن و بودن در این شرایط مشکل دارید و دچار استرس سربازی شده‌اید، بیایید یک‌بار سربازی را به‌عنوان یک مسئله نگاه کنیم. مسئله‌ای که هرچند اجباری، اما باید آن را حل کرده و از آن بگذرید. پس بیایید در کنار محدودیت‌ها و نقاط ضعفی که سربازی ایجاد می‌کند، نقاط قوت و فرصت‌هایش را نیز در نظر بگیریم و با دیدن نیمه پر لیوان سختی‌ها و استرس سربازی را قابل تحمل کنیم.
برای مثال سربازی می‌تواند مهارت انجام امور مختلف را در شما ایجاد یا تقویت کند، می‌توانید تجربه زندگی کردن در کنار تعداد زیادی از هم‌جنس‌های خود را که هر کدام از شهری و با شرایط متفاوتی هستند تجربه کنید، ممکن است دوستان جدیدی برای شما به ارمغان بیاورد که تا آخر عمر همراه و هم مسیرتان باشند، ممکن است رفتارها و حرف‌هایی را شاهد باشید که تصمیم بگیرید برای جلوگیری از آسیب دیدن دیگران باید از این مدل رفتارها اجتناب کنید و… .
10_ مهربانی با خود
شما به‌عنوان یک انسان حق دارید در هنگام مواجهه با شرایط و قوانین جدید استرس بگیرید، خطا کنید، تنبیه شوید و حتی اضافه خدمت بگیرید. پس سعی کنید به خودتان سخت نگیرید و برای اشتباه کردن خودتان را سرزنش نکنید. چه در سربازی و چه در هر مرحله دیگری از زندگی که فرد دیگری بر اعمال شما نظارت کند و اعمال نظر کند ممکن است به هر دلیلی کار شما با ایدئال فرد مقابل منطبق نباشد و قرار نیست شما همیشه و در هر کاری کامل و بی‌نقص باشید. پس به خودتان سخت نگیرید تا استرس سربازی بر شما سخت نگیرد.
11_ در اختیار خود
در هر مکان و موقعیتی که خدمت سربازی خود را سپری کنید ساعاتی را در اختیار خودتان هستید و بهتر است برای جلوگیری و غلبه کردن بر استرس سربازی برای تایم آزاد خود نیز برنامه ریزی داشته باشید و سعی کنید این زمان را به آزاد کردن جسم و روانتان از استرس و فشار روانی که طی روز متحمل شدید اختصاص دهید. در این راستا می‌توانید:
- کتاب بخوابید
- با دیگران صحبت کنید
- دلنوشته بنویسید
- خاطرات خود را ثبت کنید
- مدیتیشن کنید
- فعالیت بدنی و ورزشی داشته باشید
- خودگویی مثبت داشته باشید
- انگیزه‌ها و اهداف زندگی خود را مرور کنید
- و…
کلام آخر
امیدوارم تمام پسران سرزمینم بتوانند این دوره از زندگی خود را بدون داشتن استرس سربازی و با سلامت جسم و روان سپری کنند و با آغوشی پر از تجربیات و خاطرات جذاب به جمع خانواده و دوستان خود بازگردند و در رسیدن به اهداف زندگی خود موفق شوند.
