استرس در کودکان با بزرگسالان تفاوت‌هایی دارد و می‌تواند با تغییرات رفتاری، از نظر جسمی و عاطفی ظاهر شود. در اینجا نحوه تشخیص علائم استرس در کودکان که رایج است و راه‌هایی که می‌توانید به آنها کمک کنید، آورده شده است.
استرس در کودکان به چه صورت است؟
از آنجایی که بسیاری از والدین با استرس خود دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌توان فهمید که درک استرس کار سختی است و راهبردهایی که برای شما به عنوان یک بزرگسال مناسب است ممکن است برای فرزندانتان کارساز نباشد. همچنین نوجوانان ممکن است تمایلی به اشتراک‌گذاری عامل استرسشان نداشته باشند یا ترجیح دهند منبع استرس خود را مخفی نگه دارند و حتی ممکن است فاقد تجربه تشخیص علائم استرس باشند. جدای از حوادث ناگهانی آسیب زا، استرس کودکان ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- تغییرات بدن
- قلدری
- تعارض درون خانواده
- نقل مکان به یک شهر یا مدرسه جدید
- بی توجهی
- آزار فیزیکی، کلامی یا عاطفی
- فشار برای پذیرفته شدن از نظر اجتماعی
- فیلم‌ها یا کتاب‌های ترسناک
علائم استرس در کودکان چیست؟
درست است که کودکان معمولا شاد و سرحال دیده می‌شوند، اما کودکان هم مثل بزرگسالان می‌توانند از استرس رنج ببرند، خصوصا زمانی که با حوادث آسیب‌زا مثل یک بیماری همه گیر مواجه می‌شوند. در واقع، اخبار اخیر حاکی از آن است که کووید-19 کودکان را به دلیل نگرانی برای سلامتی عزیزانشان و ندیدن دوستان خود و… به شدت آسیب‌پذیر کرده است.
ویدیو: راهکارهای روانشناسی برای رفع استرس:
کودکان ممکن است با استرس واکنش متفاوتی نشان دهند و کلماتی برای بیان احساسات خود نداشته باشند. شما نمی‌توانید کاری کنید که فرزندتان هر بار که استرس دارد به شما بگوید، اما می‌توانید ارتباط صادقانه و صمیمانه را تقویت کنید تا کودکتان با شما احساس راحتی بیشتری داشته باشد. علائم استرس در کودکان ممکن است شامل تغییرات فیزیکی، احساسی و رفتاری باشد، مانند:
1_ تغییر در عادات غذایی
استرس بر سطح انسولین و کورتیزول افراد تاثیر می‌گذارد. که این ممکن است باعث پرخوری کودکان و انتخاب غذاهای ناسالم مانند غذاهای حاوی قند، چربی یا هر دو شود. از سوی دیگر، برخی از کودکان با استرس به حدی مشغول می‌شوند که اشتهای خود را از دست می‌دهند یا اصلاً احساس گرسنگی نمی‌کنند. اگر تغییرات قابل توجهی در الگوهای غذایی کودک شما وجود دارد، هر چه زودتر با پزشک صحبت کنید تا کودکتان دچار اختلالات خوردن نشود.
2_ تغییر در الگوی خواب
استرس همچنین می‌تواند الگوی خواب کودک را مختل کند. کودک شما ممکن است به دلیل فکر کردن بیش از حد، اضطراب و یا نگرانی، شب‌ها به سختی بخوابد یا خواب عمیقی نداشته باشد. استرس همچنین می‌تواند منجر به شب ادراری، کابوس و سایر اختلالات خواب شود.
3_ مکیدن شست
مکیدن شست ممکن است برای کودکان نوپا (کودکان یک تا دو ساله) طبیعی باشد و این رفتار معمولاً در حدود سه سالگی متوقف می‌شود. با این حال، می‌تواند برای کودکان مدرسه‌ای نیز مشکل‌ساز باشد، به‌ویژه زمانی که به مکانیزم مقابله با استرس یا اضطراب تبدیل شود. مکیدن شست ممکن است باعث عفونت دهان، مشکلات انگشت شست، مشکل در گفتار و نامرتبی دندان‌ها شود. اگر کودک شما در تلاش برای توقف مکیدن انگشت است، از یک متخصص کمک بخواهید.
4_ افزایش وابستگی
برخی از کودکان والدین، خواهر و برادر یا قیم خود را به عنوان «شبکه ایمنی» خود می‌دانند. به همین دلیل است که بیشتر به آنها می‌چسبند، مدام به آنها نیاز دارند و ممکن است در هنگام استرس در جدایی از افراد دچار مشکل شوند.
5_ نوسانات خلقی
از دیگر علائم استرس در کودکان می‌توان به بروز نوسانات خلقی، مثل رفتار در موقعیت‌های عادی، احساس تحریک‌پذیری یا گریه بی دلیل اشاره کرد. اگر کودک شما نوسانات خلقی دارد، از او بپرسید که آیا حالش خوب است یا نه. به این ترتیب می‌توانید علت استرس را پیدا کرده و به او آرامش دهید.
6_ پرخاشگر بودن
برخی از کودکانی که توانایی مقابله و رهایی از استرس را ندارند، به نقطه‌ای می‌رسند که از نظر فیزیکی پرخاشگر یا خشن شوند. اگر متوجه تغییرات رفتاری نگران‌کننده در کودک خود شدید، با یک روانشناس، روانپزشک یا متخصص اطفال صحبت کنید تا فورا مشکل را حل کند.
7_ انزوا و گوشه‌گیری
استرس بیش از حد همچنین ممکن است باعث شود که کودکان خود را از افراد دیگر، حتی خانواده، منزوی یا جدا کنند. اگر کودک شما چند روزی است که اتاق خود را ترک نکرده، در اسرع وقت از یک پزشک راهنمایی بخواهید. انزوا یا کناره‌گیری باید فورا مورد توجه قرار گیرد زیرا ممکن است به افکار خطرناکی مانند آسیب رساندن به خود منجر شود.
8_ دردهای جسمی
وقتی استرس دارید یا مضطرب هستید، مغز شما یک پاسخ بیولوژیکی «جنگ یا گریز» می‌دهد و سیگنال‌هایی را به بدن شما می‌فرستد که می‌تواند به شما کمک کند از آسیب احتمالی فرار کنید. سپس، احساس هوشیاری بیشتری می‌کنید. ضربان قلب شما افزایش می‌یابد و عضلات شروع به منقبض شدن می‌کنند. با این حال، هنگامی که فرد استرس بیش از حدی را تجربه می‌کند، ممکن است به دردهای فیزیکی مانند ناراحتی معده، درد شانه، سردرد و اسهال مبتلا شود. اگر کودک شما از درد جسمانی رنج می‌برد با پزشک صحبت کنید تا درمان مورد نیاز خود را دریافت کند.
9_ کاهش تمرکز و افت تحصیلی
یکی از علائم استرس در کودکان، افت تحصیلی به‌دلیل درگیری ذهن با ناراحتی‌ها و نگرانی‌هاست. در این وضعیت، کودک نمی‌تواند بهخوبی روی درس یا فعالیت‌های روزانه خود تمرکز کند. این وضعیت باعث می‌شود که به‌مرور نمرات کودک کاهش پیدا کنند و او علاقه‌اش را به مدرسه از دست دهد.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «درمان تمرکز کودکان» داریم. اگر فرزندتان مشکل تمرکز دارد، این مقاله را بخوانید.
10_ رفتارهای تکراری و وسواسی
از جمله علائم استرس در کودکان می‌توان به بروز رفتارهای تکراری و وسواس‌گونه (مثل تکان دادن پا، جویدن ناخن یا چک کردن مداوم وسایل) اشاره کرد. این رفتارها معمولاً برای ایجاد احساس کنترل و کاهش اضطراب انجام می‌شوند و به‌مرور می‌توانند در روابط و زندگی روزمره کودک تاثیر بگذارند.
در این زمان کودک ممکن است نشخوار فکری هم داشته باشد. ما یک مقاله با عنوان «نشخوار فکری چیست؟» داریم که در ان اطلاعات کاملی درباره این موضوع می‌دهیم.
11_ تغییر در زبان بدن
می‌پرسید علائم استرس در کودکان چیست؟ تغییر در زبان بدن! در این حالت، معمولاً نشانه‌هایی از زبان بدن مضطرب مثل شانه‌های افتاده، چهره عبوس، بازی مداوم با لباس یا مو و پرهیز از تماس چشمی را در کودک می‌بینید.
12_ تغییر در بازی‌ها
یکی از علائم استرس در کودکان این است که مدل بازی کردن آنها فرق می‌کند. در واقع، بخش زیادی از احساسات کودکان از طریق بازی کردن تخلیه می‌شود. وقتی آنها استرس داشته باشند، بازی‌هایشان رنگ و بوی تنش می‌گیرد؛ مثلاً بازی‌هایی با سناریوی جنگ، فرار یا صحنه‌هایی از ترس و جدایی را انجام می‌دهند.
راه‌هایی برای کمک به کودک شما در هنگام استرس
چگونه به کودک خود در هنگام استرس کمک می‌کنید؟ درست است که هیچ راه حل یکسانی برای همه وجود ندارد، اما راه‌های زیادی برای کمک به فرزندتان برای مقابله و مدیریت استرس وجود دارد، از جمله:
1_ مطمئن شوید که فرزندتان احساس امنیت می‌کند
صرف نظر از منبع استرس، کودکان در هر سنی اغلب به دنبال آرامش گرفتن از والدین خود هستند. اطمینان از اینکه کودک شما احساس امنیت و دوست داشته شدن می‌کند می‌تواند به کاهش استرس او کمک کند.
2_ با فرزندتان صحبت کنید
سعی کنید به شیوه‌ای صادقانه ارتباط برقرار کنید، از کودک خود بپرسید که چه احساسی دارد و با دقت به پاسخ او گوش دهید. حتما موارد زیر را به یاد داشته باشید:
- سعی کنید آرام بمانید.
- به هیچ عنوان قضاوت نکنید.
- حمایت خود را اعلام کنید.
نوجوانان و کودکان بزرگتر ممکن است احساسات خود را بهتر بیان کنند یا منفی‌گرایی را ابراز کنند. اما بچه‌های کوچکتر ممکن است به جای «استرس» از کلماتی مانند ترس، غم، دیوانگی، گیجی و… استفاده کنند.
3_ به آنها کمک کنید تا مهارت‌های مقابله‌ای سالم را توسعه دهند
یک مطالعه در سال 2013 نشان داد که کودکانی که سطح اضطراب بالاتری دارند، بیشتر درگیر رفتارهای مقابله‌ای منفی هستند. بچه‌ها اغلب ابزار و تجربه‌ای برای مدیریت استرس خود به روشی سالم ندارند. پس بهتر است موارد زیر را به کودکان خود آموزش دهید: (منبع)
- تکنیک‌های ذهن آگاهی
- تمرینات تنفسی مثل تنفس دیافراگمی
- مانتراهای ساده
- فعالیت بدنی
- رژیم غذایی متعادل
- گذراندن وقت در طبیعت
4_ زمان با کیفیتی را با آنها بگذرانید
می‌توانید به فرزندتان اطمینان دهید که برای حمایت از او در کنار او خواهید بود و زمان‌هایی را به موارد زیر اختصاص دهید:
- ستایش فرزندتان
- آغوش گرفتن او
- محبت کردن به فرزندتان به هر نحوی
- فعالیت‌های با هم
- دورهمی‌های خانوادگی
- استراحت با فرزندتان
5_ استرس خود را مدیریت کنید
اگر به خودتان اهمیت نمی‌دهید، نه تنها مراقبت از دیگران دشوار است، بلکه این را نیز به خاطر داشته باشید که بچه‌ها اغلب رفتار خود را از بزرگسالان یاد می‌گیرند و والدینی که استرس مزمن دارند باعث نگرانی بیشتر بچه‌ها می‌شوند. مطمئن شوید که از خودتان نیز مراقبت کنید.
برای کاهش استرس خودتان می‌توانید از این مقاله کمک بگیرید: کاهش و رفع استرس فوری
6_ فرزند خود را در جریان تغییرات آینده قرار دهید
اختلالات زندگی می‌تواند استرس بزرگی برای کودکان باشد. سعی کنید از قبل در مورد هر گونه تغییر بزرگ به فرزند خود بگویید، مانند:
- تغییر منزل
- تغییر شغل
- تغییر در برنامه
- ورزش یا فعالیت جدید
- تغییر مدارس
7_ به آنها گوش داده و آنها را در تصمیم‌گیری مشارکت دهید
لازم نیست از کودک نوپای خود بپرسید که کدام ماشین را بخرید، اما سعی کنید احساسات و نظرات فرزندتان را در نظر بگیرید، به خصوص زمانی که انتخاب‌هایی که می‌کنید بر او تاثیر می‌گذارد.
8_ از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید
ما به عنوان والدین تمام تلاش خود را برای کمک به فرزندانمان انجام می‌دهیم، اما برخی از چالش‌ها بالاتر از سطح تلاش ما هستند. اگر سطح استرس فرزندتان کاهش نیافت یا ناپدید نشد یا حتی بدتر شد، بهترین کار این است که فرزندتان را پیش یک متخصص روان ببرید.
ما یک مقاله با عنوان «برای درمان افسردگی به روانپزشک مراجعه کنیم یا روانشناس؟» هم داریم. اگر فرزندتان به‌دلیل استرس و مشکلات مشابه دچار افسردگی شده است، پیشنهاد می‌دهیم که این مقاله را هم بخوانید.
کلام آخر
به پایان مقاله ” علائم استرس در کودکان ” رسیدیم، امیدواریم به کمک راهکارهای گفته شده در این مقاله بتوانید استرس فرزندانتان را کاهش دهید. این را به یاد داشته باشید پیش از آن که برای فرزندتان قدمی بردارید باید در ابتدا آرامش خودتان را حفظ کنید و “مدیریت استرس” خودتان را یاد بگیرید. ممنون که تا پایان ما را همراهی کردید، منتظر نظرات ارزشمندتان هستیم.
منابع:
آزمون استرس رایگان همراه با پاسخ از روانشناس آرامیا
آزمون پایین کمتر از 3 دقیقه از زمان شما را می‌گیرد. به محض پاسخ به 10 سوالِ آزمون، نتیجه تست استرس به شما نمایش داده می‌شود و راهکارهایی از روانشناس بالینی آرامیا دریافت می‌کنید.
