موسسه ملی ناشنوایی و سایر اختلالات ارتباطی (NIDCD) در وب‌سایت خود مطالعه‌ای منتشر کرد که بر اساس آن، لکنت زبان می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما بیشتر کودکان (به‌خصوص سنین ۲ تا ۶ سال) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به گزارش این سازمان، ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان در برهه‌ای از زندگی خود دچار لکنت می‌شوند؛ یعنی از هر ۱۰۰ کودک، تقریباً ۵ یا ۱۰ نفر. این لکنت می‌تواند تا چند هفته یا حتی چند سال ادامه داشته باشد! برای همین، ما تصمیم گرفتیم که در این مقاله درباره علائم، دلایل و درمان لکنت زبان در کودکان صحبت کنیم.
لکنت زبان ناگهانی در کودکان
لکنت زبان در کودکان به عنوان مرحله‌ای از یادگیری زبان طبیعی است. کودک در بازه دو تا هفت سالگی کلمات و جملات زیادی یاد می‌گیرد و گاهی سردرگمی در استفاده از کلمه و جمله درست باعث می‌شود تا برخی کلمات به درستی بیان نشوند یا حین گفتار مکث وجود داشته باشد.
این مشکل هیچ ارتباطی با اختلال لکنت ندارد و به‌مرورزمان برطرف می‌شود. درصد بسیار کمی از افرادی که در کودکی یا نوجوانی لکنت دارند، تا بزرگسالی هم درگیر این مشکل خواهند بود. با توجه به تأثیر منفی‌ای که لکنت زبان می‌تواند بر اعتمادبه‌نفس داشته باشد، تشخیص لکنت زبان طبیعی از اختلال لکنت اهمیت زیادی دارد.
لکنت با کمک روش‌های مختلف از جمله گفتاردرمانی و تمرین‌های هماهنگ‌سازی قابل‌بهبود است. برخلاف باور عمومی، با وجود اینکه استرس و اضطراب باعث تشدید لکنت می‌شود، اما دلیل آن نیست. از طرف دیگر یکی از مشخصه‌های اختلال لکنت، ناراحتی فرد از لکنت خود است؛ یعنی خود لکنت منجر به ایجاد استرس و اضطراب و ناراحتی می‌شود که می‌تواند منجر به منزوی شدن فرد شود.
نکته: در صورت نیاز به مشاوره فرزند پروری آنلاین می‌توانید به مجموعه روانشناسی پل مراجعه کنید.
علائم اختلال لکنت
اختلال فصاحت گفتار یا لکنت با علائم و نشانه‌های زیر شناخته می‌شود:
1- یک یا چند نشانه زیر وجود دارد:
- تکرار صداها یا هجاها
- طولانی کردن صدای حروف صدادار و بی‌صدا
- کلمات بریده‌بریده
- وقفه و مکث طولانی بین کلمات
- درازگویی (استفاده از چندین کلمه یا چند جمله برای اجتناب از کلمه‌ای که گفتنش برای فرد دشوار است)
- تنش جسمانی حین بیان کلمات دشوار
- تکرار کلمه‌های تک‌هجایی (مثل من من من من او را می‌بینم)
2- این مشکل باعث اضطراب فرد می شود به گونه ای که از گفتار خود راضی نیست، از حرف زدن اجتناب می کند یا محدودیت در ارتباط ایجاد می کند.
3- این مشکل به دلیل نقص جسمی مثل آسیب دیدن لب یا حنجره بوجود نیامده است.
انواع درمان لکنت زبان در کودکان
در این‌جا، برخی از بهترین راهکارهای درمان لکنت زبان در کودکان را بررسی می‌کنیم:
1_ گفتاردرمانی
گفتاردرمانی یکی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان است. طی جلسات گفتاردرمانی، یک متخصص گفتاردرمانگر مهارت‌های مختلفی را با کودک تمرین و تکرار می‌کند. این جلسات با هدف کاهش تعداد یا شدت لکنت‌ها برگزار می‌شوند.
گفتاردرمانگرها معمولاً بعد از اینکه کودک را ارزیابی کامل کردند، برنامه‌ای برای درمان با توجه به سن، نوع لکنت و شرایط روانی او در نظر می‌گیرند. تمرین‌ها می‌توانند شامل انواع مختلفی باشند، مثل کشیدن صداها، تمرین ریتم، آموزش روش‌های تنفسی یا مکث کردن در گفتار.
جلسات گفتاردرمانی معمولاً یک یا ۲ بار در هفته برگزار می‌شوند. این جلسات برای کودکان بالای ۳ سال مؤثر هستند؛ اما اگر می‌خواهید درمان را سریع‌تر شروع کنید، باید شرایط کودک ارزیابی تخصصی شود.
در این جدول، انواع تکنیک‌های گفتار درمانی برای درمان لکنت زبان کودک را معرفی می‌کنیم:
| تکنیک | توضیحات | مزیت |
| شکل‌دهی روانی گفتار | آموزش نحوه گفتار با تکنیک‌هایی مانند کاهش سرعت گفتار | تمرکز روی ایجاد الگوی جدید گفتار؛ مناسب کودکان با لکنت پایدار |
| اصلاح لکنت | کنترل و کاهش شدت لکنت از طریق شنیداری و اصلاح لحظات لکنت | کاهش ترس و اجتناب از حرف زدن؛ مناسب کودکان آگاه از لکنت |
| درمان تعاملی والد-کودک | آموزش والدین برای ایجاد تعامل مثبت با کودک | بهبود محیط گفتاری با مشارکت والدین؛ مخصوص سنین پایین |
| درمان مبتنی بر بازی | استفاده از فعالیت‌های کودک‌محور | ارتباط امن بین کودک و درمانگر بدون فشار مستقیم |
| برنامه لیدکامب | ارائه بازخورد مناسب به کودک توسط والدین برای روان‌تر شدن گفتار | ساختارمند و اجرای روزانه توسط والدین |
| درمان گروهی | تمرین مهارت‌های گفتاری در جمع | تقویت اعتماد به نفس و کاهش ترس از صحبت در جمع |
2_ درمان با استفاده از ابزارهای فناوری
ابزارهای دیجیتالی و نرم‌افزارهای مختلفی برای درمان لکنت زبان طی سال‌های اخیر روی کار آمده‌اند که به‌عنوان مکمل درمان اصلی می‌توانند کاربردی باشند. در این‌جا، ۲ مورد از دستگاه‌های کاربردی درمانی را معرفی می‌کنیم:
- دستگاه گفتاردرمانی تسلط الکترونیکی (DAF / FAF): این دستگاه صدای فرد را تغییر می‌دهد و با تاخیر پخش می‌کند. هدف این دستگاه روان شدن گفتار از طریق کنترل سرعت و ریتم حرف زدن است.
- دستگاه تولیدکننده گفتار (SGD): نمونه‌ای پیشرفته از ابزارهای تقویتی است که متن را به صدا تبدیل می‌کند و قابلیت ورودی با لمس، صفحه‌کلید یا حتی ردیابی چشم را دارد.
3_ درمانی شناختی-رفتاری (CBT)
خجالت، ترس از صحبت کردن یا اضطراب شدید می‌تواند شرایط را برای کودکان مبتلا به لکنت زبان دشوارتر کند؛ برای همین می‌توان از جلسات درمانی شناختی-رفتاری (CBT) شرکت کرد. این روش هر چند یک راهکار درمانی مستقیم نیست، اما می‌تواند پیامدهای روانی و احساسی ناشی از این عارضه را درمان کند. در واقع، گاهی کودکانی که لکنت زبان دارند، احساس می‌کنند که توسط دیگران تمسخر می‌شوند یا نمی‌توانند به‌خوبی خودشان را معرفی کنند؛ در نتیجه، اضطراب اجتماعی می‌گیرند.
در تکنیک درمان شناختی-رفتاری (CBT)، کودک یاد می‌گیرد که افکار منفی خود را مثل “من نمی‌توانم خوب حرف بزنم” شناسایی و اصلاح کند. روان‌درمانگر طی این جلسات تکنیک‌هایی برای کاهش استرس در کودکان، کنترل ترس از صحبت در جمع یا تنظیم احساسات می‌گوید تا آن‌ها کنترل بهتری نسبت به شرایط داشته باشند.
CBT مکمل خوبی برای گفتاردرمانی است؛ بنابراین، همزمان با جلسات گفتاردرمانی، به‌همراه کودک در جلسات CBT شرکت کنید.
4_ تحریک مغزی غیرتهاجمی (NIBS)
تحریک مغزی غیرتهاجمی (Non-Invasive Brain Stimulation – NIBS) از جمله پیشرفته‌ترین روش‌های درمان لکنت زبان است که با استفاده از تحریک الکتریکی یا مغناطیسی، باعث تنظیم فعالیت بخش‌هایی از مغز می‌شود. این روش درمانی برای بهبود عملکرد شبکه‌های عصبی مرتبط با گفتار و کاهش علائم لکنت به کار می‌آید.
در این جدول، ۲ نوع رایج NIBS را معرفی می‌کنیم:
| ویژگی | تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS) | تحریک جریان مستقیم ترانس‌کرانیال (tDCS) |
| روش انجام | فرستادن پالس های مغناطیسی کوتاه از سیم‌پیچ روی سر | عبور جریان الکتریکی ضعیف از طریق الکترودهای روی سر |
| مکانیزم هدف | تغییر فعالیت نورون‌ها با تحریک مغناطیسی | تنظیم تحریک‌پذیری عصبی با جریان الکتریکی ضعیف |
| هدف نهایی مغز | نواحی مرتبط با گفتار و کنترل حرکتی | نواحی مرتبط با گفتار و کنترل عصبی |
| مدت زمان درمان | چند جلسه در هر هفته و هر جلسه چند دقیقه | چند جلسه در هر هفته و هر جلسه چند دقیقه |
| مزیت‌ها | تحریف هدفمند و دقت بالا | ساده، قابل‌حمل و کم‌هزینه |
| عوارض | سردرد خفیف و ناراحتی موقت روی سر | احساس خفیف سوزش یا خارش زیر الکترودها |
| کاربرد بالینی | درمان اختلالات گفتاری، اضطراب و افسردگی | بهبود عملکرد گفتاری، کاهش علائم لکنت و افزایش یادگیری |
سایر روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان
در این‌جا، چند راهکار دیگر می‌گوییم که برای درمان لکنت زبان در کودکان مؤثر هستند:
- تمرین تنفس عمیق: از کودک بخواهید هوا را آرام و از طریق بینی استشمام کند و به‌آرامی از دهان بیرون دهد. برای آشنایی با انواع تکنیک‌های تنفسی می‌توانید به مقاله تنفس مراجعه کنید.
- تمرین تقلید صدا: از کودک بخواهید که صدای حیوانات مختلف را تقلید کند. این بازی باعث تقویت مهارت‌های گفتاری می‌شود.
- داستان گفتن با عروسک‌ها: با عروسک‌ها داستان بسازید و کودک را تشویق کنید که نقشی را در این داستان بر عهده بگیرد و کلمات ساده‌ای را بگوید.
- تمرین آرام صحبت کردن: با کودک شمرده و آرام حرف بزنید تا کودک از شما الگو بگیرد و آرام صحبت کند.
نکاتی برای والدین برای درمان لکنت زبان در کودکان
علت لکنت زبان در کودکان هر چه که باشد، والدین باید با توجه به برخی نکات روند درمان آن‌ها را در پیش بگیرند. این نکته‌ها عبارت هستند از:
- صبور بودن: هر گونه عجله یا فشار فقط استرس کودک را افزایش می‌دهد. درمان لکنت زبان نیاز به زمان دارد؛ بنابراین، صبوری مهم‌ترین نکته است.
- گوش دادن فعالانه: اجازه دهید کودک صحبت کند و به حرف‌های او فعالانه گوش دهید تا بفهمد که از سوی شما پذیرفته شده و حمایت می‌شود.
- تشویق به صحبت در محیط آرام: شرایطی کم‌تنش و راحت برای صحبت کردن کودک ایجاد کنید؛ مثلاً هنگام بازی با او حرف بزنید.
- پرسیدن سؤالات بسته: به‌جای پرسیدن سؤالات باز، سؤالات بسته‌ای بپرسید که پاسخ آن‌ها “بله” یا “خیر” است تا کودک راحت‌تر پاسخ دهد.
- فعالیت‌های گروهی و بازی‌های تعاملی: کودک را تشویق به حضور در جمع‌های تعاملی و بازی‌های گروهی کنید تا مهارت‌های ارتباطی او تقویت شوند.
لکنت زبان طبیعی در کودکان
همان‌طور که اشاره شد، کودکان در دوره رشدی 2 تا 7 سالگی به دلیل یادگیری سریع میزان زیادی از کلمات و جملات ممکن است دچار لکنت خفیفی شوند. لکنت در این موارد تفاوت زیادی با اختلال لکنت دارد. در این موارد، لکنت به هیچ عنوان همراه با نشانه های جسمی مثل پلک زدن بی اختیار، تنش عضلانی (تکان خوردن بی اختیار دست یا شانه) نیست.
از طرف دیگر، لکنت در این کودکان کلونیک یا تونیک نیست:
- لکنت تونیک: قبل از ادای کلمه، فرد متوقف می‌شود و انگار توانایی ادای کلمه را ندارد.
- لکنت کلونیک: یکی از حرف‌های کلمه چندین بار تکرار می‌شود.
بلکه معمولاً آخرین کلمه جمله تکرار می‌شود. مثلاً کودک می‌گوید: من بستنی می‌خواهم می‌خواهم. این مورد با اینکه شبیه به لکنت است، اما لکنت به‌حساب نمی‌آید.
نکته مهم و اصلی درباره لکنت، حس کودک نسبت به آن است. وقتی کودک دچار لکنت طبیعی دوره رشدی می‌شود، میل به تکرار جمله خود دارد، شیوه صحیح بیان آن را از شما می‌پرسد یا اگر شیوه درست را برایش تکرار کنید آن را صحیح تکرار می‌کند.
از طرف مقابل، کودک یا بزرگسال مبتلا به لکنت، از این حالت گفتار خود مضطرب می‌شود، میل به تکرار جمله ندارد، شکل صحیح جمله یا کلمه را می‌داند؛ اما توانایی بیان آن را ندارد.
علل لکنت در کودکان
لکنت در کودکان بسیار رایج است؛ اما نزدیک به 90 درصد از کودکان بعد از 7 یا 16 سالگی، مشکلی در گفتار نخواهند داشت. تمامی علل احتمالی لکنت شامل این موارد می شود:
- لکنت طبیعی دوره رشدی: به دلیل سرعت یادگیری زبان رخ می‌دهد و به‌مرورزمان تا 7 سالگی کاملا از بین میرود.
- ضعف ماهیچه‌های حرکتی: رایج‌ترین دلیل اختلال لکنت در کودکان و نوجوانان است و با تمرین بهبود می‌یابد.
- لکنت نوروژنیک: ایجاد آسیب در بخش‌هایی از مغز به دلیل سکته مغزی یا ضربه فیزیکی که معمولاً در سالمندان رخ می‌دهد. با روش‌های خاص قابل بهبودی است.
- فشار روانی: خستگی، ناراحتی یا ترس می‌تواند باعث لکنت موقت شود. بعد از چند دقیقه یا چند ساعت از بین میرود.
- لکنت سایکوژنیک: بعد از یک اتفاق هولناک یا ناراحت‌کننده مثل تصادف یا مرگ عزیزان رخ می‌دهد. شکل متفاوتی نسبت به بقیه لکنت‌ها دارد. معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود؛ اما می‌تواند تا چند ماه باقی بماند. اگر بعد از چند روز از بین نرفت، بهتر است متخصص اعصاب بررسی کند.
- لکنت صرعی: در موارد خاص لکنت می‌تواند نشانه وجود صرع ساده باشد. اگر ازدست‌دادن هوشیاری، خیره‌شدن به یک نقطه یا ازدست‌دادن تعادل همزمان با لکنت وجود دارد بهتر است متخصص اعصاب بررسی کند. تا وقتی صرع وجود دارد بهتر نمی‌شود.
نکته: در صورتی که نیاز به جلسات آنلاین مشاوره دارید می‌توانید به مجموعه پل مراجعه کنید.
چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟
همان‌طور که گفته شد، در 90 درصد موارد، لکنت کودک به خودی خود بهبود یافته و از بین می رود. این بهبودی ملزم به عدم حساسیت شما است. اگر والدین اصرار داشته باشند تا کودک شکل درست کلمات را ادا کند یا با ناراحتی به اشتباهات وی واکنش نشان دهند، کودک نیز به این موارد حساس می شود و ممکن است برای مدت بیشتری درگیر آن باشد. در مواجهه با اشتباهات بیانی، همین که شکل صحیح آن را تکرار کنید کفایت می کند و نیاز به مجبور کردن کودک به بیان شکل صحیح یا ایراد گرفتن از وی نیست.
از طرف دیگر، اگر علائمی مثل تنش عضلانی، تکان‌دادن ناخودآگاه دست یا بالا انداختن شانه‌ها، چشمک‌زدن یا تکان‌دادن گردن همزمان با لکنت وجود داشتند، بهتر است به یک گفتار درمانگر مراجعه کنید. اگر نشانه‌هایی مثل ازدست‌دادن هوشیاری، زل‌زدن به یک نقطه یا ازدست‌دادن تعادل همزمان با لکنت وجود دارد، بهتر است به متخصص اعصاب مراجعه کنید تا احتمال صرع بررسی شود.
در غیر این صورت، نیازی به مراجعه به متخصص نیست. علائم تا 7 سالگی بهبود می یابند. اگر کودک در دوران کودکی برای دوره بلندمدتی دچار لکنت بوده اما لکنت در طول رشد برطرف شده، ممکن است در دوره نوجوانی و تحت فشارهای این دوره، مجددا دچار لکنت شود. اگر علائم همراه وجود ندارند، مجددا این لکنت نیز موقت خواهد بود و نیازی به مراجعه به متخصص نیست.
اگر لکنت بعد از ضربه به سر یا آسیب روحی روانی ایجاد شد و بیشتر از چند روز باقی ماند، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
اهداف درمانی لکنت زبان در کودکان
برخی از مهم‌ترین اهداف درمانی لکنت زبان در کودکان عبارت هستند از:
- افزایش پیوستگی گفتار: به کودک کمک می‌شود تا با کمترین توقف یا تکرار، حرف خود را بگوید.
- کاهش استرس حین حرف زدن: اضطراب کودک نسبت به حرف زدن در موقعیت‌های مختلف از بین میرود.
- تقویت اعتماد به نفس: کودک نسبت به خود حس مثبتی پیدا می‌کند و مهارت‌های گفتاری را یاد می‌گیرد.
- بهبود مهارت‌های ارتباطی: کودک توانایی بیشتری در مهارت‌های ارتباطی پیدا می‌کند.
- پیشگیری از بدتر شدن لکنت زبان: به‌موقع مداخله می‌شود تا از تثبیت یا شدت گرفتن لکنت زبان کودک جلوگیری شود.
کلام آخر
لکنت زبان ناگهانی در کودکان 2 تا 7 ساله بسیار طبیعی و رایج است. 60 الی 90 درصد از این کودکان تا 7 یا اوایل نوجوانی می‌توانند بدون لکنت صحبت کنند و مشکلی در بیان گفتار نخواهند داشت. با توجه به اینکه درمان اختلال لکنت اهمیت زیادی دارد و حتی می‌تواند نشانه وجود صرع باشد، شناسایی نشانه‌های آن اهمیت زیادی دارد.
منابع:
