امروز قرار است در مقابل یک جمع کوچک، سخنرانی کنید! همین که سوار خودرو می‌شوید تا به محل مورد نظر بروید، یاد جلسه افتاده و درباره آن نگران می‌شوید. ((نکند که سخنرانی را خراب کنم؟)) اینجاست که هیپوتالاموس در مغز شما دستور آزادسازی هورمون‌های استرس را می‌دهد و آزادسازی آنها هم باعث یک‌سری اتفاقات در بدن‌تان می‌شود. مثلا کمی ضربان قلب‌تان بالا می‌رود، عضلات‌تان منقبض می‌شود، تندتر نفس می‌کشید و… . جالب اینجاست که در حالت عادی این واکنش بدن به ما کمک میکند در برابر خطرات، واکنش بهتری داشته باشیم. اما در دنیای امروزی که به طور دائم و بر سر هر موضوع کوچکی استرس به سراغ‌مان می‌آید، ما دائم در برابر عوارض استرس هستیم! اما عوارض استرس چیست و چطور باید با این عوارض مقابله کنیم؟
عوارض استرس چیست؟
احتمالا خودتان به خوبی می‌دانید، استرس صرفا روی یک بخش از بدن شما تاثیر نمی‌گذارد. حتی اثراتش فقط محدود به بدن نیست و روی ذهن و مغز شما هم تاثیر دارد. در ادامه یکی‌یکی عوارض استرس که تا الان تحقیقات علمی و پژوهش‌ها به آنها اشاره کرده‌اند را به شما معرفی می‌کنم.
دقت کنید، عوارضی که در ادامه ذکر می‌کنم در واقع عوارض استرس مزمن است! استرسی که به طور مداوم قرار است شما را تحت تاثیر قرار بدهد. البته اگر دقت کنید در دنیای امروزی مشکل ما همین استرس مزمن است که هر دقیقه به خاطر یک مسأله کوچک و بزرگ به ما وارد می‌شود.
ویدیو: راهکارهای روانشناسی برای رفع استرس:
- بیشتر بخوانید: درمان نگرانی
عوارض استرس به طور خلاصه
قبل از اینکه به طور جامع به سراغ عوارض استرس برویم، اجازه بدهید به طور خلاصه این عوارض را در چند دسته‌بندی به شما توضیح بدهم. در بخش بعدی هم به طور دقیق‌تر عوارض را برای‌تان بیان می‌کنم.
| عوارض استرس روی بدن | عوارض استرس روی روحیه | عوارض استرس روی رفتار |
| سردرد | اضطراب | پرخوری یا کم‌خوری |
| تنش یا درد عضلانی | بی‌قراری | عصبانیت ناگهانی |
| درد در قفسه سینه | کاهش انگیزه | تمایل به مصرف مواد مخدر و الکل |
| خستگی | کاهش تمرکز | مصرف تنباکو |
| کاهش یا افزایش میل جنسی | احساس ناامیدی و بیچارگی | کناره گرفتن از جمع |
| ناراحتی و مشکلات معده | تحریک‌پذیر شدن و عصبانیت | تمایل کمتر به ورزش کردن |
| مشکلات خواب (مقاله درمان بی خوابی را بخوانید.) | افسردگی و احساس غمگینی |
- بیشتر بخوانید: برای کاهش استرس کنکور چه بخوریم؟
- بیشتر بخوانید: اضطراب شبانه چیست؟
1_ تاثیر بر CNS
CNS یا سیستم عصبی مرکزی و غدد درون‌ریز در واقع همان سیستمی است که مسئولیت “واکنش جنگ و گریز” را بر عهده دارد. این واکنش زمانی فعال می‌شود که استرس در بدن به وجود آمده و سعی میکند به ما برای حمله یا فرار کردن (همان چیزی که اجدادمان به کمکش زنده مانده‌اند.) کمک کند. در حالت عادی این سیستم فعال می‌شود، هورمون‌هایی مثل آدرنالین و کورتیزول را ترشح کرده و بعد از بهبود شرایط، دوباره به حالت عادی برمی‌گردد. اما در زندگی امروزی که در اغلب مواقع عامل استرس‌زا در ذهن ما باقی مانده و به این راحتی از بین نمی‌رود، این واکنش جنگ و گریز هم ادامه پیدا میکند. این موضوع باعث می‌شود دچار یک‌سری رفتارهای بد شویم، مثلا تمایل به پرخوری یا همان “پرخوری احساسی” تمایل به مصرف مواد مخدر، تمایل به مصرف الکل، کناره گرفتن از ارتباطات و… .
2_ تاثیر بر سیستم تنفسی و قلبی عروقی
طی واکنش جنگ و گریز که بالاتر از آن صحبت شد، سرعت تنفس ما بالا می‌رود. این موضوع به این خاطر است که بدن تلاش میکند خون حاوی اکسیژن را به بخش‌های بدن و با سرعت بیشتری برساند. در این شرایط چند مشکل پیش می‌آید. اول از همه اگر با مشکلات تنفسی روبرو باشید، مثلا آسم، ممکن است تنفس کمی برای‌تان سخت‌تر شود. علاوه بر این چون قلب شما در تلاش برای پمپاژ سریع‌تر است، رگ‌های خونی‌تان منقبض شده و اکسیژن بیشتری را به ماهیچه‌ها می‌رسانند. این عمل در عین اینکه باعث افزایش توان‌تان برای انجام اقدامات مختلف می‌شود، فشار خون‌تان را بالا می‌برد. پس اگر به طور مداوم با استرس روبرو باشید، قلب‌تان برای مدت طولانی‌تری با توان بیشتر کار کرده و عملا خطر سکته مغزی و حمله قلبی در شما بیشتر می‌شود.
3_ تاثیر بر دستگاه گوارش
زمانی که استرس دارید و در واکنش جنگ و گریز هستید، کبد شما قندِ خون یا همان گلوکز اضافه تولید میکند. هدف این است که به کمک این قند، شما انرژی بیشتری داشته باشید. اما در همین شرایط و در زمان استرس داشتن، بدن شما احتمالا توانایی تحمل این قند خون بیشتر از حد عادی را ندارد. به همین دلیل است که استرس می‌تواند باعث افزایش احتمال مبتلا شدن‌تان به دیابت نوع 2 شود. البته موضوع به همین جا ختم نمی‌شود! به جز این، تنفس سریع و افزایش ضربان قلبی که طی استرس تجربه می‌کنید، می‌تواند روی سیستم گوارش شما تاثیر منفی بگذارد. مخصوصا به دلیل ترشح بیشتر اسید معده، احتمالا با عوارضی مثل ریفلاکس معده یا سوزش سر دل روبرو می‌شوید. در عین حال ممکن است به شما بگویند که استرس می‌تواند باعث زخم معده شود. البته که استرس به طور مستقیم زخم معده را ایجاد نمی‌کند اما خب می‌تواند سرعت ابتلا به این مشکل را افزایش بدهد. به جز همه عوارض گفته‌شده، می‌توانید به خاطر وجود استرس انتظار استفراغ، معده درد و حالت تهوع هم داشته باشید!
- بیشتر بخوانید: استرس پنهان
- بیشتر بخوانید: آیا استرس لاغر میکند؟
- بیشتر بخوانید: عوارض استرس کنکور
4_ تاثیر بر سیستم عضلانی
احتمالا خودتان دقت کرده‌اید، وقتی که استرس و اضطراب دارید عضلات‌تان یا بخشی از آن منقبض می‌شود. هدف از منقبض شدن عضلات این است که بدن‌تان در زمان برخورد با خطرات محافظت شود. اما نکته اینجاست که اگر به طور مداوم استرس داشته باشید، احتمالا ماهیچه‌های شما فرصتی برای استراحت پیدا نکرده و دائم در حالت انقباض هستند. این موضوع باعث می‌شود به مرور دچار سردرد، کمردرد، درد در شانه و… شوید. حالا به این موضوع فکر کنید که اگر راهکاری برای این دردها نداشته باشید، به مرور به سمت داروهای مسکن یا دیگر داروهای دارای عوارض رفته و با چه مشکلاتی روبرو می‌شوید.
- بیشتر بخوانید: ریلکسیشن عضلانی
5_ سیستم جنسی!
بله، شاید عجیب به نظر برسد اما خب در هر حال استرس روی سیستم جنسی شما هم تاثیر می‌گذارد. در واقع مشکل این است که استرس هم روی ذهن و هم روی بدن تاثیر دارد و همین موضوع باعث می‌شود سیستم جنسی شما از هر دو طریق آسیب ببیند. در مردان، استرس کوتاه‌مدت باعث افزایش هورمون مردانه تستوسترون می‌شود اما در درازمدت این استرس باعث کاهش هورمون گفته‌شده خواهد شد! علاوه بر این استرس مزمن در مردان باعث ایجاد مشکلات در تولید اسپرم شده و می‌تواند حتی دلیلی برای به وجود آمدن اختلال نعوظ و ناتوانی جنسی شود. پروستات و عفونت بیضه‌ها از دیگر عوارض استرس برای مردان است که ممکن است دچارشان شوید. البته زنان از این عوارض مستثنی نیستند. در زنان هم استرس ممکن است باعث بر هم ریختن چرخه قاعدگی، پریودهای نامنظم، سنگین و دردناک‌تر و… شود. علاوه بر این در زنان یائسه استرس می‌تواند علائم فیزیکی را تشدید کند.
6_ سیستم ایمنی
استرس روی سیستم ایمنی بدن هم تاثیر منفی دارد. البته استرس‌های کوتاه‌مدت حتی ممکن است تاثیر مثبتی روی آن داشته باشند اما وقتی استرس به طور مداوم در بدن شما جریان پیدا کند، سیستم ایمنی ضعیف شده و نمی‌تواند در مقابل مهاجمان و بیماری‌ها، واکنش مناسبی داشته باشد. به همین دلیل است که افراد دارای استرس، بیشتر احتمال دارد دچار بیماری‌های ویروسی مثل سرماخوردگی، آنفولانزا و انواع دیگرِ عفونت‌ها شوند. علاوه بر این استرس مدت زمانی که برای بهبود یک بیمار نیاز است را طولانی‌تر میکند.
7_ تأثیر بر پوست و مو
استرس سطح کورتیزول بدن را افزایش می‌دهد. هورمون کورتیزول به‌صورت مستقیم غدد سباسه (چربی) را تحریک میکند و باعث افزایش چربی پوست می‌شود. چربی اضافه منافذ پوست را مسدود کرده و در ایجاد آکنه تأثیرگذار است.
استرس همچنین با افزایش واکنش‌های التهابی و تحت تأثیر قراردادن بدن روی تشدید بیماری‌هایی مثل پسوریازیس، اگزما و روزاسه تأثیرگذار است.
استرس با انتقال فاز رشد مو (آناژن) به فاز استراحت (تلوژن)، ریزش موی ناشی از “تلوژن افلوویم” را افزایش می‌دهد.
استرس مزمن هورمون‌های آندروژن را افزایش می‌دهد؛ بنابراین برخی افراد دچار ریزش موی آندروژنیک می‌شوند.
ما در یک مقاله در مورد تاثیر استرس بر پوست صحبت کرده‌ایم که برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید.
ما همچنین یک مقاله به‌صورت اختصاصی در مورد تاثیر استرس بر مو نوشته‌ایم که برای دانستن جزئیات بیشتر باید آن را بخوانید.
8_ تأثیر بر سلامت دهان و دندان
استرس فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را افزایش می‌دهد؛ بنابراین فرد در حالت جنگ و گریز بدن دندان قروچه میکند. دندان قروچه مداوم باعث ساییده‌شدن مینای دندان، حساسیت دندان‌ها و درد فک می‌شود.
نکته: ما در مقاله دندان قروچه در خواب چیست؟، در مورد این مشکل بیشتر صحبت کرده‌ایم که برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله مربوطه را بخوانید.
استرس همچنین در کاهش غدد بزاقی تأثیرگذار است و مشکلاتی مثل خشکی دهان را به‌همراه دارد. زمانی که بزاق دهان کاهش می‌یابد، باکتری‌ها رشد می‌کنند و باعث آسیب به دندان‌ها، التهاب لثه و بوی بد دهان می‌شوند.
از آنجا که بر اثر استرس سیستم ایمنی بدن نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد، احتمال افزایش آفت‌های دهانی، تبخال یا عفونت‌های قارچی مثل برفک دهانی وجود دارد.
9_ تاثیر بر کیفیت خواب
کورتیزول در شب کاهش می‌یابد و بدن آماده خواب می‌شود؛ اما کسانی که درگیر استرس مزمن هستند، سطح بالایی از کورتیزول حتی هنگام شب دارند که در این صورت به اختلالات خواب از جمله بی‌خوابی مبتلا می‌شوند. استرس سطح هورمون ملاتونین (هورمون خواب) را هم کاهش می‌دهد که در این صورت چرخه خواب مختل شده و فرد دچار بی‌خوابی یا خواب سبک خواهد شد.
از آنجا که استرس سطح فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را بالا نگه می‌دارد، ضربان قلب و فشار خون نیز بالا می‌رود که در نتیجه بدن نمی‌تواند وارد مرحله خواب عمیق (NREM یا REM) شود.
تأثیر استرس بر خواب در همین موارد ختم نمی‌شود؛ استرس سطح آمیگدال (بخش مرتبط با احساسات در مغز) را افزایش می‌دهد. در این صورت احتمال داشتن خواب‌های آشفته یا دیدن کابوس وجود دارد.
ما در یک مقاله در مورد دلایل کابوس دیدن بیشتر صحبت کرده‌ایم که می‌توانید برای افزایش اطلاعات این مقاله را بخوانید.
چطور استرس را مدیریت کنیم؟
در مورد این موضوع قبلا یک مقاله اختصاصی در آرامیا نوشته شده. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله رفع استرس مراجعه کنید. اما به طور خلاصه:
- از تکنیک‌های روانشناسی مثل نوشتن افکار، صحبت کردن، در جمع بودن و… استفاده کنید.
- از تکنیک‌های ذهن آگاهی مثل مدیتیشن کمک بگیرید.
- یک فعالیت فیزیکی روزانه، مثل پیاده‌روی را به طور مداوم انجام بدهید داشته باشید.
کلام آخر
خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله تمامی عوارض استرس روی بدن و ذهن و روان را با هم بررسی کردیم و فهمیدیم که وقتی دچار استرس مداوم هستیم، ممکن است چه مشکلات سلامتی سراغ‌مان بیاید؟ در آخر اگر سوال و نظری دارید در بخش نظرات آن را مطرح کنید.
منابع:
آزمون استرس رایگان همراه با پاسخ از روانشناس آرامیا
آزمون پایین کمتر از 3 دقیقه از زمان شما را می‌گیرد. به محض پاسخ به 10 سوالِ آزمون، نتیجه تست استرس به شما نمایش داده می‌شود و راهکارهایی از روانشناس بالینی آرامیا دریافت می‌کنید.
سلام .
در مورد استرس ناگفته ها زیاد هست اینجا مطالبی بود که اشاره داشت . این مطالب کاربردی و مفید هستن و ممنون این مطالب کمک بسیاری واسی ادمهای که میخوان یک زندگی آروم داشته باشن میکنه .
سلام سعید جان. خوشحالم که راضی بودی.
خیلی مقاله مفیدی بود..چیزای زیادی یاد گرفتم
🙂