افسردگی پس از زایمان در سه درجه گرفتگی خلق، افسردگی و روان‌پریشی پس از زایمان بروز پیدا می‌کند. به غیر از گرفتگی خلق که بسیار خفیف است و بدون درمان تا دو هفته تمام می‌شود، دو نوع دیگر نیاز به دارودرمانی و روان‌درمانی جدی برای درمان افسردگی پس از زایمان دارند. علل ژنتیکی، فیزیکی، هورمونی و عاطفی مختلفی ممکن است منجر به بروز افسردگی پس از زایمان شوند. افسردگی پس از زایمان علائم متعددی دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- غم شدید و گریه
- حواس‌پرتی
- انزوا طلبی
- احساس گم گشتگی
- داشتن افکار صدمه زدن به نوزاد یا خود
- خستگی
- احساس گناه و بی ارزشی
- زیاد یا کم خوابیدن
- افزایش یا کاهش اشتها
- بی انگیزگی
- مشکل در تمرکز و حافظه
- انواع دردهایی که حتی با درمان از بین نمی‌روند
- تحریک پذیری
- احساس نا امیدی
- و…
افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان یکی از عوارضی است که ممکن است از اواخر بارداری یا روزها و حتی 2 تا 3 هفته پس از زایمان بروز پیدا کند. افسردگی پس از زایمان امروزه بسیار شایع است و تقریبا از میان هر 7 مادر، 1 مادر به آن دچار می‌شود. افسردگی پس از زایمان به دلیل تغییرات بدنی، اجتماعی، مسئولیت‌ها و… رخ می‌دهد و ممکن است حتی در پدر نوزاد نیز مشاهده شود که به آن افسردگی پس از زایمان پدر می‌گویند.
پدر ممکن است علائمی مانند بی حالی، تغییر در الگوی خواب، تغییر در الگوی غذا خوردن، غمگینی، اضطراب، خستگی و… را تجربه کند. پدرانی که سابقه اختلالات افسردگی و دوقطبی را داشته‌اند، مشکلات مالی دارند، رابطه خوبی با همسر ندارند یا ناخواسته پدر شده‌اند بیشتر در معرض ابتلا هستند. افسردگی پس از زایمان در سه سطح بروز پیدا می‌کند:
-
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
- بیشتر بخوانید: عصب کشی دندان در بارداری
- بیشتر بخوانید: کم بودن شیر مادر
اپلیکیشن آرامیا، منبع دوره‌های مدیتیشن باکیفیت به زبان فارسی، دوره‌های یوگا، پیلاتس، ذهن آگاهی، ریلکسیشن و… است. برای دسترسی کامل به دوره مدیتیشن بارداری، از دکمه پایین کمک بگیرید:
1_ گرفتگی خلق پس از زایمان
baby blues یا گرفتگی خلق پس از زایمان عبارت است از تجربه خفیف خستگی، افکار منفی، غم، نگرانی و ناراحتی. این حالت بسیار شایع است و 75 تا 80 درصد مادران آن را تجربه می‌کنند. گرفتگی خلق معمولا در هفته اول پس از زایمان بروز پیدا می‌کند و تا 2 هفته پس از زایمان و بدون درمان فروکش می‌کند.
2_ افسردگی پس از زایمان
postpartum depression یا افسردگی بارداری و پس از زایمان به افسردگی شدیدی گفته می‌شود که ممکن است از اواخر بارداری، چند روز، چند هفته و حتی یک سال پس از زایمان بروز کند. اگر سابقه افسردگی پس از زایمان را داشته باشید، ریسک بروز مجدد آن 30 درصد افزایش پیدا می‌کند. در افسردگی پس از زایمان مادر علائم خفیف تا شدیدی را به صورت مداوم تجربه می‌کند. این نوع افسردگی پس از دو هفته و بدون درمان دارویی و روان‌درمانی بهبود نمی‌یابد. 15 درصد مادران دچار افسردگی پس از زایمان از این نوع می‌شوند.
3_ روان‌پریشی پس از زایمان
نوع بسیار کمیاب و نادر از افسردگی پس از زایمان است که شیوع آن 1 نفر از 1000 نفر است. در روان‌پریشی پس از زایمان علائم بسیار شدید و خطرناک است و مادر ممکن است دچار توهم، هذیان، افکار خودکشی یا کشتن نوزاد، بی قراری شدید، گیجی، احساس ناامیدی و شرم، بی خوابی، پارانویا، شیدایی، بیش فعالی و گفتار آشفته شود. روان‌پریشی پس از زایمان نیاز به دارو درمانی و روان‌درمانی فوری و گاها بستری در بیمارستان تا رسیدن به تعادل روانی و درمان دارد.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن برای درمان افسردگی
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
- بیشتر بخوانید: خطرات لیزر موهای زائد در دوران شیردهی
- بیشتر بخوانید: هفته پنجم بارداری
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث تغذیه بعد از زایمان و یوگا بارداری، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
روش‌های درمان افسردگی پس از زایمان کدامند؟
با توجه به شدت، مدت و فراوانی علائم، درمان افسردگی پس از زایمان در افراد متفاوت است. به محض اینکه متوجه حضور علائم افسردگی پس از زایمان در خود شدید، به روانشناس، روان‌پزشک یا یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا او بتواند به شما کمک کند. از آنجایی که افسردگی پس از زایمان مسئله جدی است و برای مادر، فرزند و خانواده آسیب زا است، دریافت دارو و روان‌درمانی الزامی است.
درمان‌های خانگی و روش‌های خود مراقبتی مختلف نیز می‌توانند در کنار روان‌درمانی و دارودرمانی حضور داشته باشند و فرایند بهبود را تسریع کنند. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان خود مراقبتی‌ها و درمان‌های خانگی برای درمان افسردگی پس از زایمان به تنهایی کافی نیستند و در صورتی که شما تنها به آن‌ها اکتفا کنید، متاسفانه شاهد اوج و عود مکرر افسردگی پس از زایمان خواهید بود. در این بخش ابتدا درمان‌های اصلی و ضروری افسردگی پس از زایمان و پس از آن خود مراقبتی‌های خانگی کمک کننده را بیان خواهیم کرد:
1_ دارودرمانی
هورمون‌ها با تاثیر بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز بر نحوه احساس، ادراک، رفتار، خلق و خو و حتی پاسخ دادن ما به محیط اثر می‌گذارند. همان‌طور که در مقاله هفته چهارم بارداری بیان کردیم، با آغاز بارداری میزان تولید و ترشح انواع هورمون‌ها مانند استروژن، پروژسترون، گنادوتروپین جفتی انسان HCG و… برای آماده کردن بدن برای رشد جنین و زایمان بالا می‌رود. پس از زایمان مجدد سطح هورمون‌های بدن در جهت بازگشت به حالت عادی به شدت پایین می‌آید و این بار سطح هورمون‌های پرولاکتین و اکسی توسین در خون برای تولید شیر بالا می‌رود.
این تغییرات هورمونی شدید ممکن است در برخی افراد افسردگی پس از زایمان را ایجاد کند. از آنجا که علت اصلی ایجاد افسردگی پس از زایمان تغییر در انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز است، درمان آن نیز از طریق داروهای ضد افسردگی و با تغییر انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز صورت می‌گیرد. داروهای افسردگی انواع مختلفی دارند و معمولا بر روند شیردهی تاثیر نمی‌گذارند اما حتما باید توسط روان‌پزشک و با توجه به علائم شما تجویز شوند.
توجه داشته باشید که داروهای سلامت روان از جمله داروهای افسردگی پس از مدت زمان خاصی مانند 6 تا 8 هفته اثر خود را بروز می‌کنند پس اگر روان‌پزشک به شما داروی ضد افسردگی تجویز کرد به هیچ وجه از تاثیرات آن نا امید نشده و به مصرف منظم آن‌ها ادامه دهید. برخی از انواع داروهای ضد افسردگی که برای درمان افسردگی پس از زایمان تجویز می‌شوند عبارت‌اند از:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) رایج‌ترین و کم عوارض‌ترین داروهای ضد افسردگی هستند؛ مانند پاروکستین Paxil، سرترالین Zoloft و فلوکستین Prozac
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRIs) مانند دولوکستین و دسوونلافاکسین
- بوپروپیون Wellbutrin، ترازودون Desyrel و نفازودون Serzone داروهای ضدافسردگی غیر رایجی هستند که تنها در صورتی تجویز می‌شوند که افراد به SSRI ها پاسخ ندهند.
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCAs) مانند آمی تریپتیلین Elavil یا ایمی پرامین Tofranil (منبع)
- بیشتر بخوانید: استخر در بارداری
- بیشتر بخوانید: ناباروری در مردان
- بیشتر بخوانید: علائم بارداری پسر
- بیشتر بخوانید: بارداری بعد از سقط
- بیشتر بخوانید: ژست عکس بارداری
2_ هورمون درمانی
از آنجا که افت شدید و ناگهانی استروژن می‌تواند منجر به افسردگی شود، برخی پزشکان هورمون درمانی با استروژن را برای درمان افسردگی پس از زایمان پیشنهاد می‌کنند. هورمون درمانی ممکن است در برخی افراد با برخی از عوارض زیر همراه شود: (منبع)
- تغییرات وزن
- حالت تهوع و استفراغ
- گرفتگی شکم
- میگرن و سردرد
- تغییرات در ترشحات واژن
- ریزش مو
- فشار خون بالا
- ادم
- بزرگ شدن فیبروم‌های رحمی
- عفونت‌های قارچی واژن
3_ روان‌درمانی CBT
روان‌درمانی CBT نوعی درمان کوتاه مدت در روانشناسی است که بر رفتار فرد، الگوهای نادرست تفکر و رفتار فرد تمرکز می‌کند و سعی می‌کند با تغییر این الگوهای نادرست تحریف‌های ذهنی فرد را اصلاح و مهارت‌های او را در حل مسئله، تاب آوری و اعتماد به نفس بیشتر کند. بهره بردن از روان‌درمانی در کنار دارو درمانی تاثیر بسیار زیاد و فوق‌العاده‌ای در درمان افسردگی پس از زایمان دارد. (منبع)
4_ شرکت کردن در دوره‌های مهارت‌های زندگی
روانشناسان 10 مهارت اساسی زندگی را برای همه افراد لازم و ضروری می‌داند. افراد با فراگیری این مهارت‌ها می‌توانند کیفیت زندگی خود و اطرافیان را بهبود ببخشند. یادگیری و بکارگیری این مهارت‌ها در پیشگیری و درمان افسردگی پس از زایمان نیز موثر است. این مهارت‌ها عبارت‌اند از:
- مهارت خودآگاهی
- مهارت ارتباطی
- مهارت مدیریت خشم
- مهارت مدیریت استرس
- مهارت حل مسئله و تصمیم گیری
- مهارت مدیریت زمان و برنامه ریزی
- مهارت تفکر نقاد و تفکر خلاق
- مهارت جرئت ورزی
- مهارت مدیریت هیجانات
- مهارت عزت نفس و اعتماد به نفس
5_ گروه درمانی
گروه درمانی‌های متعددی با موضوع درمان افسردگی پس از زایمان با تسهیلگری روانشناسان و متخصصان برگزار می‌شود. در این گروه‌ها شما می‌توانید از علائم خود صحبت کنید، تجربه افراد مشابه خود را بشنوید، تخلیه هیجانی شوید و از حمایت دیگران بهره‌مند شوید.
6_ خود مراقبتی
در کنار استفاده از درمان‌های تخصصی سعی کنید با توجه کردن به سبک زندگی خود از سلامت جسم و روان خود نیز مراقبت کنید تا به درمان‌های دارویی و روان‌درمانی بهتر پاسخ دهید. در این راستا به توصیه‌های زیر توجه کنید. (منبع)
- رژیم غذایی متعادلی را رعایت کنید که شامل انواع ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها به اندازه متعادل باشد.
- ورزش کنید. هر گونه فعالیت بدنی در هر زمینه ورزشی می‌تواند به افزایش هورمون‌های شادی و حفظ سوخت و ساز بدن شما کمک کند.
- زمانی را در دل طبیعت بگذرانید.
- اگر زود خسته می‌شوید، حوصله انجام کاری را ندارید، دوست دارید استراحت کنید، به خودتان فشار نیاورید و خود را مجبور به انجام کاری نکنید.
- هر گونه فعالیتی که به آن اشتیاق دارید را انجام دهید. فیلم ببینید، پیاده‌روی کنید، با دوستانتان بیرون بروید، کتاب بخوانید و…
- روتین خواب داشته باشید. داشتن خواب کافی و با کیفیت به حفظ انرژی بدن و جلوگیری از استرس کمک می‌کند.
- برای رسیدن به آرامش، رها شدن از علائم افسردگی و زندگی در اینجا و اکنون تمرینات یوگا و مدیتیشن را در برنامه روزانه خود قرار دهید. اگر تمایلی به شرکت در دوره‌های حضوری ندارید، می‌توانید با دانلود اپلیکیشن آرامیا در منزل و با راهنمایی مربی‌های بین المللی تمرین کنید.
- از مصرف الکل و مواد مخدر که منجر به نوسانات خلقی می‌شود خودداری کنید.
- با یک درمانگر و روانشناس صحبت کنید.
- از موزیک‌های غمگین دوری کرده و به موسیقی شاد گوش کنید.
- افکار و احساسات خود را در طی روز یادداشت کنید با درمانگر خود در مورد آن‌ها صحبت کنید.
- زمانی را با همسر، دوستان یا خانواده خود بگذرانید.
علل افسردگی پس از زایمان چیست؟
عوامل جسمانی و روانی متعددی می‌توانند بر بروز افسردگی پس از زایمان موثر باشند. در این بخش به برخی عوامل موثر می‌پردازیم:
1_ ژنتیک
داشتن سابقه خانوادگی اختلالات اضطراب، اختلال دوقطبی، افسردگی و خصوصا افسردگی پس از زایمان ریسک ابتلای شما را نیز افزایش می‌دهد.
2_ تغییرات هورمونی
سطح هورمون استروژن و پروژسترون در دوران بارداری برای فراهم کردن شرایط رشد جنین در بدن مادر تا 10 برابر افزایش پیدا می‌کند اما تا 3 روز پس از زایمان به ناگهان به میزان سابق خود بازمی‌گردند و این بار سطح هورمون‌های پرولاکتین و اکسی توسین برای تولید شیر بالا می‌رود. تمام این تغییرات هورمونی با تاثیر بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز منجر به بروز افسردگی پس از زایمان می‌شوند.
3_ تغییرات جسمانی
علاوه بر تغییرات هورمونی سایر تغییرات بدن نیز می‌توانند زمینه را برای بروز افسردگی پس از زایمان فراهم کنند. برخی از این تغییرات فیزیکی عبارت‌اند از:
- کم بودن سطح هورمون‌های تیروئیدی
- کم‌خوابی
- برنامه غذایی ناسالم یا فاقد مواد مغذی
- مصرف الکل و مواد مخدر
- نداشتن فعالیت بدنی
- و…
4_ مسائل عاطفی و روانی
تجربه عوامل استرس زای شدید در طول بارداری و پس از زایمان ریسک بروز افسردگی پس از زایمان را بیشتر می‌کند. برخی از عوامل مانند:
- طلاق
- از دست دادن یکی از اعضای مهم زندگی
- ورشکستگی
- بروز مشکل در سلامتی جنین
- نداشتن حمایت عاطفی
- مشکلات مالی و اقتصادی
- بارداری ناخواسته
- از دست دادن شغل
- مشکل در ارتباط با همسر
- اضطراب بالا
- مشکل در شیردهی
- تولد نوزاد با مشکلات جسمانی
- چند قلو داشتن
- و…
- بیشتر بخوانید: تنگی نفس در بارداری
- بیشتر بخوانید: واریس در دوران بارداری
- بیشتر بخوانید: ترس از زایمان
- بیشتر بخوانید: افزایش وزن در بارداری
علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان ممکن است در هر زمانی بعد از زایمان بروز کند اما اغلب 1 تا 3 هفته پس از زایمان آغاز می‌شود. افسردگی پس از زایمان در هر فردی با علائم متفاوتی همراه است و حتی ممکن است علائم در یک فرد از روزی به روز دیگر متغیر باشد. پس تشخیص افسردگی پس از زایمان نیاز به نظر تخصصی پزشک دارد و در صورتی که برخی از این علائم را در خود مشاهده کردید، بدون ترس و نگرانی به پزشک مراجعه کنید. به طور کلی شایع‌ترین علائم افسردگی پس از زایمان عبارت‌اند از:
- احساس غم شدید
- گریه زیاد
- ترس شدید و بی دلیل
- حواس‌پرتی
- انزوا طلبی
- وسواس شدید
- احساس گم گشتگی
- داشتن افکار صدمه زدن به نوزاد یا خود
- عدم علاقه به کودک
- بی انگیزگی
- خسته و بی انرژی بودن
- احساس بی ارزشی
- احساس گناه در مورد اینکه پدر و مادر بدی هستید
- زیاد یا کم خوابیدن
- افزایش یا کاهش اشتها
- احساس اضطراب و خشم
- از دست دادن علاقه و اشتیاق به انجام امور مختلف
- سردرد مزمن
- مشکل در تمرکز و حافظه
- مشکلات معده
- انواع دردهایی که حتی با درمان از بین نمی‌روند
- تحریک پذیری
- بی قراری
- احساس نا امیدی
- و…
کلام آخر
افسردگی پس از زایمان یک اختلال بسیار جدی است که می‌تواند سلامت مادر و نوزاد را هم از نظر جسمانی و هم از نظر روانی به خطر بیندازد. پس در صورتی که احساس کردید چند مورد از علائم در شما وجود دارد، فورا به روانشناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید تا پس از تشخیص گذاری درمان‌های لازم را دریافت کنید.
منابع
