با توجه به حساسیت موضوع، به سراغ یک مقاله در سایت موسسه ملی سلامت روان آمریکا، یعنی nimh.nih.gov رفتم. در این مقاله تمامی چیزی که باید در مورد اختلال استرس پس از سانحه یا همان PTSD بدانید را توضیح داده. پس با من همراه باشید تا آن را به زبان ساده برای‌تان روایت کنم.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
اختلال استرس پس از حادثه، شرایطی است که فرد بعد از یک رویداد ناگهانی و آسیب‌زا، با احساس ترس، درماندگی و دیگر احساسات منفی دیگر روبرو می‌شود.
ببینید، اینکه حین یا بعد از یک اتفاق تکان‌دهنده دچار مشکلات استرس و اضطراب و… شوید، یک چیز نسبتا عادی است. چون در این شرایط واکنش جنگ و گریز بدن فعال شده و تا حد زیادی واکنش ما را در دست خودش می‌گیرد. این واکنش همان چیزی است که باعث می‌شود در مواقع استرس‌زا، یا خشک‌مان بزند، یا فرار کنیم یا حمله! (دعوا، پرخاشگری و… .)
ویدیو: راهکارهای روانشناسی برای رفع استرس:
اما وقتی این احساسات منفی عملا باعث شود در زندگی روزمره به مشکل خورده و شدتش زیاد باشد، احتمالا دارد دچار اختلال استرس پس از سانحه شده باشید. به طور کلی در دنیای روانشناسی و پزشکی، زمانی که صحبت از اختلال می‌شود یعنی فرد با مشکل جدی روبرو شده که زندگی‌اش را مختل می‌کند.
اختلال پس از سانحه یا انواع اختلالات ذهنی دیگر ممکن است با برخی نشانه‌های استرسی خود را نشان دهند. ما در مقاله نشانه های استرس در این مورد بیشتر صحبت می‌کنیم.
آیا PTSD فقط بعد از یک رویداد خطرناک به وجود می آید؟
نه الزاما اینطور نیست که منشا این اختلال یک حادثه ترسناک و خطرناک باشد. در واقع در بسیاری از مواقع، ممکن است یک رویداد ناراحت‌کننده و ناگهانی، مثل مرگ یکی از عزیزان که به طور غیر منتظره رخ می‌دهد دلیل اصلی باشد.
علائم اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
اصولا اغلب افراد بعد از حادثه به مرور با کاهش علائم استرس روبرو می‌شوند. اما اگر این علائم باقی بمانند یا بدتر شوند، احتمالا با PTSD روبرو شده‌اید. افراد مبتلا به این اختلال، حتی وقتی که در شرایط خطر و استرس‌زا نیستند هم احساس ترس و استرس می‌کنند.
نکته مهم: اصولا علائم PTSD تا حدود 3 ماه بعد از اتفاق است که رخ می‌دهد. اما خب در عین حال ممکن است سال‌ها بعد از خود اتفاق علائم خودشان را نشان بدهند! اگر علائم بیشتر از 1 ماه زمان برده و باعث ایجاد اختلال در کارکرد فرد شود، PTSD در نظر گرفته خواهد شد. همینطور در مورد دوره درمان، بعضی از بیماران طی 6 ماه بهبود پیدا کرده و برخی دیگر بسیار طولانی‌تر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. اگر زمان بیماری طولانی شود، اختلال استرس پس از حادثه مزمن یا همان طولانی تشخیص داده می‌شود. البته تشخیص دقیق باید توسط روانشناس یا روانپزشک انجام شود.
در ادامه 4 دسته علائم PTSD را به شما معرفی می‌کنم که در 4 دسته‌بندی تقسیم شده‌اند:
- علائم تجربه مجدد
- علائم اجتنابی
- علائم برانگیختگی و واکنش‌پذیری
- علائم شناختی و خلقی
خب به سراغ علائم برویم.
نکته مهم، برای تشخیص PTSD، باید حداقل 1 نشانه از نشانه‌های دسته تجربه مجدد و دسته اجتنابی و حداقل 2 نشانه از هر کدام از دسته‌های برانگیختگی و شناختی را داشته باشید. پس صرفا وجود یکی‌دو نشانه کافی نیست که به خودتان برچسب پی تی اس دی بزنید. در ضمن اگر دوست داشتید مقاله آیا پروپرانول آرامبخش است را بخوانید.
- بیشتر بخوانید: کنترل سریع حمله پانیک
1_ علائم تجربه مجدد
منظور علائمی است که شما را به یاد موضوع مورد نظر می‌اندازد.
- خواب‌های بد،
- افکار ترسناک
- فلاش‌بک به گذشته و تکرار تروما و تجربه کردن علائم فیزیکی مثل ضربان قلب یا تعریق
این علائم ممکن است بعد از اینکه افکارتان در ذهن‌تان شروع به رشد کرد، شروع شوند. همینطور احتمال دارد با مشاهده یک موقعیت، اشیا، افراد و… که یادآور اتفاق هستند تجربه‌شان کنید.
2_ علائم اجتنابی
دسته دوم علائم، اجتنابی هستند. یعنی فرد تلاش می‌کند تا جای ممکن رفتار و روال کارهایش را تغییر بدهد تا از یک‌سری چیزها اجتناب کند:
- دور ماندن از مکان، رویداد، افراد و هر چیزی که یادآور تجربه ناراحت‌کننده یا خطرناک بوده‌اند.
- حتی اجتناب از افکار یا احساسات مرتبط به رویداد!
با توجه به این، مثلا اگر فرد دچار حادثه پرت شدن از کوه شده باشد، ممکن است حتی از مشاهده وسایل کوه‌نوردی هم دوری کند.
3_ علائم برانگیختگی و واکنش‌های فیزیکی و عاطفی
بر عکس 2 دسته قبلی علائم، علامت‌های واکنش‌پذیری اغلب به شکل ثابت رخ می‌دهند. یعنی اینطور نیست که حتما بعد از مشاهده یک محرک با آنها روبرو شوید.
- مبهوت شدن
- احساس تنش داشتن (عصبی و نگران بودن)
- برخورد با مشکلات حین خواب
- بروز ناگهانی عصبانیت
وجود این علامت‌ها ممکن است باعث شود فرد احساس استرس و عصبانیت بیشتری کرده و در انجام کارهای روزمره مثل خوابیدن و غذا خوردن و حتی تمرکز کردن هم به مشکل بخورد.
4_ علائم شناختی و خلقی
- مشکل در به خاطر سپردن بخش‌های کلیدی رویداد خطرناک و آسیب‌زا
- داشتن افکار منفی نسبت به خود یا حتی دنیا
- برخورد با احساسات تحریف‌شده مثل احساس گناه یا سرزنش
- کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که قبلا برای‌تان لذت‌بخش بوده.
وجود این نشانه های اختلال اضطراب پس از حادثه، می‌تواند باعث شود فرد احساس کند که از بقیه افراد جدا بوده و دچار حس بیگانگی شود.
نکته: دقت کنید دوستان عزیز، وجود بعضی از این علامت‌ها حتی تا چند هفته بعد از یک رویداد خطرناک طبیعی است و الزاما به PTSD مرتبط نیست. اما وقتی علامت‌ها بیشتر از 1 ماه زمان ببرد، روی عملکرد و توانایی‌های فرد تاثیر بگذارد، و البته اینکه علائم به خاطر مصرف مواد و دارو و… نباشد، احتمال اختلال داده می‌شود. در عین حال همانطور که بالاتر هم گفتم، ممکن است فرد تا مدت زیادی هیچ علامتی نشان نداده و بعد از مدت‌ها به مرور، علائم در او پدیدار شوند.
چه کسانی به PTSD مبتلا می‌شوند؟!
متاسفانه این اختلال، خیلی سن و سال سرش نمی‌شود و می‌تواند در افراد با سنین مختلف خودش را نشان بدهد. به طور کلی در مورد PTSD اینطور نوشته شده که:
- سربازان جنگ،
- کودکان،
- قربانیان تجاوز فیزیکی،
- قربانیان تجاوز جنسی،
- قربانیان سوء استفاده،
- و افرادی که با یک رویداد جدی روبرو شده‌اند، ممکن است به PTSD مبتلا شوند.
در عین حال، ممکن است فرد بعد از تجربه خطر یا آسیب دیدن یکی از دوستانش یا اعضای خانواده‌اش دچار PTSD شود.
بر اساس گزارش مرکز ملی PTSD در آمریکا، از هر 100 نفر حدود 7 الی 8 نفر به این مشکل در مقطعی از زندگی خودشان دچار می‌شوند. خوب است بدانید که اصولا زنان بیشتر از مردان مبتلا به آن هستند. همینطور گفته شده ممکن است ژن‌ها در ابتلا به این اختلال تاثیرگذار باشند.
چرا بعضی ها دچار PTSD می‌شوند و بعضی نه؟
قطعا می‌دانید که همه افرادی که با یک حادثه آسیب‌زا روبرو می‌شوند، دچار اختلال PTSD نمی‌شوند. در واقع در منابع اینطور نوشته شده که این عوامل در افزایش احتمال ابتلا به این اختلال تاثیرگذارند:
- زندگی در میان حادثه‌های مختلف
- زندگی در میان آسیب‌های خطرناک
- صدمه دیدن
- مشاهده جسد یا زخمی شدن دیگران
- داشتن ترومای (آسیب دیدگی روحی و جسمی) دوران کودکی
- داشتن حمایت اجتماعی اندک یا عدم وجود آن (دوستان و ارتباطاتی که فرد را حمایت کنند.)
درمان PTSD
برای نوشتن بخش درمان PTSD، به سراغ یک مقاله در سایت mayoclinic رفتم که بر اساس 15 منبع علمی نوشته شده. قبل از شروع دقت کنید، برای تشخیص دقیق PTSD باید به سراغ پزشک، روانپزشک یا روانشناس بروید تا به طور دقیق شما را مورد بررسی قرار بدهد. حالا اگر مطمئن شدید که دچار این اختلال هستید، اول از همه باید به دستورات خود پزشک توجه کنید. جدای از این، در ادامه روش‌های درمانی این اختلال را هم برای‌تان توضیح میدهم.
1_ روان درمانی
مهم‌ترین روش درمانی برای این اختلال، این است که به سراغ جلسات روان‌درمانی بروید. البته انواع روان‌درمانی مختلفی وجود دارد که برای درمان PTSD کاربردی هستند. از جمله:
- درمان شناختی درمانی که یک نوع گفتار درمانی بوده و به شما کمک می‌کند الگوهای رفتاری و روش‌های تفکر نامناسب را شناسایی کنید.
- درمان از طریق مواجهه یا Exposure therapy که به شما برای روبرو شدن با خاطرات و موقعیت‌های ترسناک کمک می‌کند.
- حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم یا EDMR که به پردازش خاطرات آسیب‌زا کمک کرده و کمک می‌کند نحوه واکنش‌تان را به آن تغییر بدهید.
علاوه بر اینها، درمانگر می‌تواند به شما در افزایش مهارت‌های مدیریت و رفع استرس کمک کند.
2_ داروها
ممکن است بعد از مراجعه به پزشک، او تصمیم بگیرد که برای‌تان دارو تجویز کند. انواع مختلفی از دورها وجود دارد که ممکن است برای درمان اختلال PTSD تجویز شود. از جمله:
- داروهای ضد افسردگی: داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) سرترالین (Zoloft) و پاروکستین (Paxil) از جمله آنهایی هستند که توسط سازمان دارو و غذای آمریکا برای اختلال استرس پس از حادثه تایید شده‌اند.
- داروهای ضد اضطراب: این داروها می‌توانند اضطراب شدید و مشکلاتی که به آن مرتبط است را بهبود بدهند. البته اصولا از این داروها برای مدت کوتاهی استفاده می‌شوند.
- Prazosin: بعضی مواقع هم ممکن است داروی پروزاسین برای درمان تجویز شود. این دارو ممکن است باعث کاهش کابوس‌های شبانه در افراد مبتلا به PTSD شود.
ما در مقاله انواع داروی اضطراب، داروهای مؤثری را معرفی می‌کنیم که نه‌تنها برای اختلال ptsd، بلکه برای بسیاری از اختلالات اضطرابی دیگر هم تجویز می‌شوند.
نکته: اگر به خدمات مشاوره روانشناسی نیاز دارید، پیشنهاد ما مجموعه POLTALK است.
3_ استفاده از تکنیک‌های خودمراقبتی و سبک زندگی سالم
تکنیک‌های خودمراقبتی یکی از بهترین راه‌ها برای مقابله با انواع استرس به‌خصوص اختلال پس از سانحه ptsd هستند. در این جدول برخی از بهترین راهکارهای خودمراقبتی برای داشتن سبک زندگی سالم را بررسی می‌کنیم:
| تکنیک‌ها | توضیحات |
| مدیتیشن و ذهن آگاهی | مدیتیشن تمرکز را از آینده و گذشته بر می‌دارد و بر لحظه حال می‌گذارد و اضطراب را نیز کاهش می‌دهد. |
| ورزش منظم | ورزش باعث افزایش سطح سروتونین و اندروفین در بدن می‌شود. ورزش‌هایی مثل یوگا، تای‌چی، پیاده‌روی در طبیعت، شنا و دوچرخه‌سواری برای درمان ptsd مناسب هستند. |
| نوشتن خاطرات | نوشتن باعث شفاف‌تر‌شدن ذهن و کاهش اضطراب می‌شود و به شناسایی و کنترل الگوهای فکری منفی کمک می‌کند. |
| کاهش مصرف دخانیات، الکل و کافئین | کافئین و الکل تحریک‌پذیری را افزایش می‌دهند. در صورت کاهش مصرف این مواد، کیفیت خواب بهبود پیدا می‌کند و کمتر درگیر عوارض ptsd می‌شوید. |
| بهبود کیفیت خواب | بهبود کیفیت خواب باعث تعادل هورمونی می‌شود. خواب باکیفیت از فلش‌بک‌زدن به اتفاقات ناگوار زندگی جلوگیری می‌کند. |
| فعالیت‌های خلاقانه | فعالیت‌های خلاقانه مثل نقاشی و رنگ‌آمیزی، موسیقی یا باغبانی به پردازش احساسات کمک می‌کنند. |
دیگر اقدامات
علاوه بر مسیر درمانی بالا، دیگر اقداماتی که می‌توانید برای کاهش وضعیت و مشکلات این اختلال انجام بدهید، اینها هستند:
- یادگیری در مورد PTSD: افزایش دانش در مورد این اختلال می‌تواند باعث شود استراتژی‌های بهتری برای درمان آن در پیش گرفته و بهتر مسیر درمان را پیش ببرید.
- دوری از عادات بد: دوری از مصرف مواد مخدر، سیگار، الکل و مصرف زیاد کافئین پیشنهاد می‌شود.
- استرس را کاهش بدهید: با انجام کارهایی مثل مدیتیشن، ریلکسیشن، کمک گرفتن از تکنیک‌های تنفسی و… استرس را کاهش بدهید. (حتما اپلیکیشن آرامیا را نصب کنید.)
- ارتباطات داشته باشید: به طور کلی در این شرایط وجود ارتباطات و افرادی که شما را حمایت کنند، بسیار توصیه می‌شود. پس اگر ممکن است به یک گروه، گروه ورزشی یا… بپیوندید.
ما در مقاله درمان استرس شدید، راهکارهای مؤثر دیگری را هم معرفی کرده‌ایم که پیشنهاد می‌دهیم این مقاله را نیز بخوانید.
وقتی یکی از عزیزان مان دچار PTSD شده چه کنیم؟
اگر یکی از عزیزان شما به اختلال استرس پس از سانحه مشکوک است، باید این بخش از مقاله را بخوانید:
- در مورد PTSD بخوانید تا بتوانید به شکل علمی و دقیق به او کمک کنید تا درمانش را جلو ببرد.
- بدانید که اجتناب کردن و کناره‌گیری کردنش، طبیعی است.
- اگر از بودن در کنار شما اجتناب می‌کند، به او فضا بدهید و او را مجبور به انجام کاری نکنید.
- به او بگویید هر موقع حس می‌کنید زمان خوبی است، کنارش هستید.
- اگر دوست داشت، او را به گروه‌ها ببرید. مثلا گروه کوه‌نوردی.
- اجازه بدهید حرف بزند و در مقابل درد و دل‌هایش، ساده‌انگاری نکنید. یعنی نگویید چیزی نیست، مهم نیست، زیادی بزرگش می‌کنی و… .
- او را مجبور به صحبت کردن نکنید.
- فضای شادی به وجود بیاورید.
- او را به انجام کارها و مشارکت داشتن تشویق کنید.
- حواس‌تان به سلامت خودتان باشد و مراقب باشید که فدای دیگری نشوید!
- با پزشک او حتما صحبت کنید.
با مراجعه به مقاله چگونه استرس و اضطراب را از بین ببریم؟، می‌توانید راهکارهای مؤثر دیگری را هم بخوانید که به شما در این زمینه کمک زیادی می‌کنند.
کلام آخر
خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله ابتدا فهمیدیم که PTSD چیست؟ (پی تی اس دی چیست؟) سپس با نشانه های اختلال استرس پس از سانحه آشنا شدیم و در نهایت فهمیدیم که چطور به درمان اختلال اضطراب سانحه برای خودمان و دیگران بپردازیم؟ در آخر اگر سوال و نظری دارید در بخش نظرات منتظر شما عزیزان هستم.
منابع:
آزمون استرس رایگان همراه با پاسخ از روانشناس آرامیا
آزمون پایین کمتر از 3 دقیقه از زمان شما را می‌گیرد. به محض پاسخ به 10 سوالِ آزمون، نتیجه تست استرس به شما نمایش داده می‌شود و راهکارهایی از روانشناس بالینی آرامیا دریافت می‌کنید.
