واریس، سیاهرگ‌های متورم و پیچ خورده‌ای هستند که با علائمی مانند گرفتگی عضلات، کبودی، خارش، تورم، سنگینی، بثورات پوستی و… همراه هستند و ممکن است در اندام‌های تحتانی مختلف مانند ران پا، ساق پا، واژن، مقعد و شکم بروز پیدا کند. برخی از دلایل بروز واریس در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- افزایش حجم خون و اختلال در جریان خون
- تضعیف دیواره‌ها و دریچه‌های سیاهرگ
- ژنتیک
- بزرگ شدن رحم
- یبوست
- تغییرات هورمونی
- اضافه وزن
- رژیم غذایی
- تعداد بارداری‌های قبلی
- سن
- سابقه واریس قبل از بارداری
- و…
واریس در بارداری چیست؟
ریشه کلمه واریس، کلمه لاتین varix به معنای پیچ خوردگی است. واریس، سیاهرگ‌های متورمی هستند که به صورت طناب‌های پیچ خورده یا گره‌های کبود و آبی رنگ در زیر پوست نمایان می‌شوند. همچنین ظاهر شدن رگ‌های عنکبوتی نیز در دوران بارداری رایج است. رگ‌های عنکبوتی رگ‌های ریز و ظریف خونی نزدیک سطح پوست هستند که برآمدگی و ناهمواری ندارند و معمولا با الگوی تار عنکبوت؛ یعنی شاخه‌های متعدد با یک مرکز واحد و به شکل تابش خورشید، گاهی به صورت شاخه‌های ریز درخت و گاهی نیز به صورت شاخه‌های نازک بدون اتصال و الگوی مشخص ظاهر می‌شوند.
سیاهرگ‌ها به عنوان بخشی از سیستم گردش خون مسئول بازگرداندن خون از نواحی مختلف بدن به قلب هستند. سیاهرگ‌ها دارای دریچه‌هایی به نام دریچه‌های لانه کبوتری هستند که با باز شدن به سمت بالا و قلب و بسته شدن در جهت پایین، منجر به حرکت خون در مسیر رفتن به قلب و جلوگیری از بازگشت آن می‌شوند. حال اگر در دوران بارداری به دلایل مختلف عملکرد دیواره‌ها و دریچه‌های سیاهرگی مختل شود، تجمع خون در پشت دریچه‌ها منجر به ایجاد حوضچه‌هایی در رگ شده که با تورم رگ و ایجاد واریس در سطح پوست همراه است. واریس یکی از عوارض شایع بارداری است و میان حدود یک سوم مادران باردار، خصوصا در سه ماهه آخر بارداری مشاهده می‌شود.
واریس در دوران بارداری اغلب عارضه و نگرانی خاصی ندارد و پس از زایمان به تدریج از بین می‌رود. واریس در دوران بارداری اغلب در ران و ساق پا ظاهر می‌شود اما احتمال بروز آن در سایر بخش‌های نواحی تحتانی بدن نیز وجود دارد. واریس در دوران بارداری اغلب با معاینه ساده پزشک متخصص واریس تشخیص داده می‌شود و نیازی به بررسی‌های بیشتر نیست اما گاهی ممکن است پزشک برای تشخیص میزان جریان خون در سیاهرگ و بررسی احتمال حضور لخته خون، سونوگرافی داپلر درخواست کند. سونوگرافی داپلر یک تست بدون درد برای بررسی نحوه کارکرد دریچه‌های سیاهرگی در کشاله ران است.
اپلیکیشن آرامیا، منبع دوره‌های مدیتیشن باکیفیت به زبان فارسی، دوره‌های یوگا، پیلاتس، ذهن آگاهی، ریلکسیشن و… است. برای دسترسی کامل به دوره مدیتیشن بارداری، از دکمه پایین کمک بگیرید:
- بیشتر بخوانید: ناباروری در مردان
- بیشتر بخوانید: علائم بارداری پسر
- بیشتر بخوانید: تفاوت بارداری اول و دوم
- بیشتر بخوانید: بارداری دوم
انواع واریس در دوران بارداری کدم‌اند؟
به طور کلی می‌توان گفت واریس در دوران بارداری در چند ناحیه ممکن است ظاهر شود که عبارت‌اند از:
1_ واریس پا
واریس پا ممکن است به دو صورت طنابی یا مویرگی رخ دهد. واریس طنابی سیاهرگ‌های پیچ خورده‌ای هستند که ممکن است دردناک باشند. برای درمان واریس طنابی باید تا انتهای بارداری صبر کرد اما در صورت بروز حتما پزشک خود را در جریان قرار دهید تا اقدامات مناسب برای جلوگیری از پیشرفت آن را به شما آموزش دهد.
واریس مویرگی یا همان عنکبوتی رگ‌های خونی نازک سطح پوست هستند که می‌توانند به رنگ آبی، قرمز یا بنفش باشند. واریس مویرگی اغلب از بارداری دوم به بعد ظاهر می‌شود اما اگر مادر دارای اضافه وزن زیاد باشد، ممکن است در بارداری اول نیز آن را تجربه کند. این نوع واریس خطر لختگی خون ندارد و با روش‌های بسیار ساده درمان می‌شود.
2_ واریس شکمی
در صورتی که سیاهرگ اصلی شکم توسط لخته خون بسته شود، رگ‌های دیگر مسئولیت بازگرداندن خون به قلب را بر عهده می‌گیرند که این فشار مضاعف باعث ایجاد واریس می‌شود. واریس شکمی شیوع زیادی ندارد و اغلب از طریق استند گذاری و باز کردن مسیر سیاهرگ اصلی برطرف می‌شود.
3_ واریس واژن
افزایش حجم خون در لگن، رحم و ناحیه تناسلی، فشار وارده بر لگن و نواحی پایین شکم، افزایش وزن و احتباس مایعات در بدن مادر باردار منجر به بزرگ شدن سیاهرگ‌ها در ناحیه واژن و بروز واریس می‌شود. اغلب مادرانی که واریس واژن را تجربه می‌کنند هم‌زمان از واریس ران پا، ساق پا یا مقعد نیز رنج می‌برند. واریس واژن بر زایمان مادر اثر نمی‌گذارد و معمولا حداکثر تا 6 هفته پس از زایمان از بین می‌روند.
علت واریس در دوران بارداری چیست؟
در طول دوران بارداری بدن مادر تغییرات متعددی می‌کند تا بتواند از رشد و تحول جنین حمایت کند. این تغییرات جسمانی متعدد ممکن است منجر به ایجاد واریس در دوران بارداری شود. به طور کلی برخی از علل ایجاد واریس در دوران بارداری عبارت‌اند از:
1_ افزایش حجم خون بدن
در طول دوران بارداری حجم خون بدن برای تامین اکسیژن و غذا رسانی به اندام‌های مختلف و دور کردن مواد زائد از آن‌ها تا حدود 45 تا 50 درصد افزایش پیدا می‌کند. افزایش حجم خون، فشار وارده بر سیاهرگ‌ها برای بازگرداندن خون به قلب را خصوصا در پاها و نواحی تحتانی بدن برای مقابله با نیروی گرانش بیشتر می‌کند؛ و زمانی که دریچه‌ها و دیواره‌های سیاهرگ‌ها ضعیف شوند، تجمع خون منجر به ایجاد واریس در بارداری می‌شود.
2_ تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی در دوران بارداری و افزایش هورمون پروژسترون منجر به بزرگ شدن، انبساط و اتساع سیاهرگ‌ها و شل شدن دریچه‌های آنان می‌شود که نتیجه آن ایجاد حفره‌هایی در سیاهرگ‌ها، تورم، کبودی و بروز واریس در دوران بارداری است.
3_ بزرگ شدن رحم
سیاهرگ زیرین، سیاهرگی است که خون را از نواحی تحتانی بدن جمع کرده و برخلاف جهت گرانش، به سمت بالا و به قلب هدایت می‌کند. بزرگ شدن رحم منجر به فشار وارد شدن به سیاهرگ زیرین شده و می‌تواند با ایجاد اختلال در فرایند بازگردانی خون به قلب، منجر به ایجاد واریس در دوران بارداری شود.
4_ یبوست
یبوست منجر به افزایش فشار وارده بر سیاهرگ اطراف مقعد و ایجاد واریس در دوران بارداری می‌شود که همان هموروئید یا بواسیر است. تغییرات هورمونی، ویارها، حساسیت‌های غذایی و مشکلات گوارشی در دوران بارداری ممکن است منجر به بروز یبوست شوند به همین دلیل شیوع هموروئید یا بواسیر که همان واریس سیاهرگ مقعدی است، در دوران بارداری زیاد است.
5_ ژنتیک
نقش وراثت را نمی‌توان در بروز واریس در دوران بارداری نادیده گرفت. بدین ترتیب اگر مادر یا مادربزرگ شما در دوران بارداری خود واریس داشته‌اند، احتمال اینکه شما هم دچار واریس در بارداری شوید زیاد است.
6_ وزن زیاد
داشتن اضافه وزن مادر، دو یا چندقلو باردار بودن و ایستادن زیاد منجر به افزایش فشار وارده بر سیاهرگ‌های پا و نواحی پایینی بدن شده و احتمال بروز واریس در بارداری را افزایش می‌دهد.
7_ رژیم غذایی
میزان بالای سدیم یا کمبود فیبر و آب در بدن می‌تواند منجر به احتباس مایعات در بدن و در نتیجه افزایش احتمال واریس در دوران بارداری شود.
8_ عوامل مکمل
عوامل دیگری مانند سن، تعداد بارداری، زایمان‌های قبلی، سابقه واریس قبل بارداری، مشکلات فشار خون و… ممکن است بر بروز و تشدید واریس در بارداری موثر باشند.
علائم واریس در دوران بارداری چیست؟
گرفتگی سیاهرگ‌های خونی و بروز واریس در دوران بارداری اغلب بدون عارضه و علامت است اما در 10 تا 20 درصد مادران با علائم متعددی همراه است که برخی از این علائم عبارت‌اند از:
- خارش پوست در ناحیه سیاهرگ‌ها
- گرفتگی عضلات پا و نواحی دارای واریس خصوصا در شب
- ورم پاها خصوصا در ناحیه مچ
- سنگینی و درد در اندام‌های تحتانی بدن
- عوارض پوستی قرمز، قهوه‌ای یا بنفش رنگ بر روی ساق یا قوزک پا که واریس اگزما یا زخم واریسی نام دارند
- کبودی
- و…
- بیشتر بخوانید: هفته هفتم بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته یازدهم بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته اول بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته چهارم بارداری
راه‌های پیشگیری از واریس در بارداری چیست؟
همان‌طور که بیان شد واریس تنها در یک سوم مادران باردار رخ می‌دهد پس با رعایت برخی اصول و انجام برخی امور می‌توان از بروز واریس در دوران بارداری یا تشدید آن جلوگیری کرد. برخی از این امور عبارت‌اند از:
- ورزش کردن و داشتن فعالیت‌های بدنی ملایم و مستمر روزانه منجر به افزایش و بهبود جریان خون در بدن می‌شود. پیاده روی، شنا و یوگا بارداری از جمله ورزش‌های مناسب برای جلوگیری از بروز واریس در بارداری هستند.
- بالا قرار دادن پاها نسبت به قلب و سطح بدن منجر به بهبود گردش خون بدن و جلوگیری از ایجاد گره‌ها در سیاهرگ‌های اندام‌های تحتانی بدن می‌شود. در هنگام نشستن از یک چهارپایه و هنگام دراز کشیدن از یک بالشت برای بالا نگه داشتن پاها استفاده کنید. تکیه دادن پاها به دیوار به مدت 10 تا 15 دقیقه در روز به گونه‌ای که پاها بالاتر از سطح قلب قرار بگیرند، به جلوگیری از بروز واریس در دوران بارداری کمک می‌کند.
- از پا روی پا انداختن، نشستن بر روی پاها، فشار روی مچ پاها، ایستادن طولانی مدت و فشار آوردن بر سیاهرگ‌های پاها خودداری کنید.
- به پهلوی چپ خود بخوابید و از یک بالشت در پشت کمر برای ثابت ماندن در این حالت و یک بالشت در میان پاها برای کم کردن فشار به رگ‌ها استفاده کنید. با این روش فشار رحم بر روی سیاهرگ زیرین که در سمت راست بدن قرار دارد نمی‌افتد و همچنین جریان خون به سمت قلب راحت‌تر باز می‌گردد. این روش با تسهیل جریان خون می‌تواند به جلوگیری از واریس در بارداری کمک کند.
- جوراب‌های واریس جوراب‌هایی هستند که ضخامت آن‌ها حدود دو برابر جوراب‌های معمولی است، در قسمت مچ پا تنگ بوده و به تدریج که به سمت بالا می‌رود گشاد تر می‌شود تا به بازگشت خون از پاها به سمت قلب کمک کرده و ضعیف شدن دیواره و دریچه‌های رگ‌ها را جبران کند. برای انتخاب جوراب مناسب با پزشک خود مشورت کنید زیرا پوشیدن جوراب‌های بسیار تنگ یا نامناسب برای شما می‌تواند جریان خون را مختل و خود عاملی برای بروز واریس در دوران بارداری شود.
- از ایستادن، نشستن و دراز کشیدن طولانی مدت در یک حالت خودداری کنید و سعی کنید هر چند دقیقه یک‌بار حالت خود را تغییر دهید.
- با مصرف زیاد آب و قرار دادن فیبر در رژیم غذایی خود از بروز یبوست که منجر به افزایش فشار به سیاهرگ مقعد و هموروئید می‌شود جلوگیری کنید.
- مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین A,E,C می‌تواند به بهبود جریان خون و جلوگیری از بروز واریس در دوران بارداری کمک کند. برخی از این مواد غذایی مانند سیب زمینی شیرین، مرکبات، فلفل‌های رنگی، سبزیجات برگ‌دار و…
- انجام مداوم تمرینات تنفسی و یادگیری تنفس صحیح دیافراگمی به بهبود جریان خون و به دنبال آن جلوگیری از بروز واریس در بارداری کمک شایانی می‌کند. در این راستا می‌توانید از تمرینات مدیتیشن بهره‌مند شوید.
- بیشتر بخوانید: آموزش کاربردی مدیتیشن تنفسی
- بیشتر بخوانید: آموزش تنفس صحیح
با دانلود اپلیکیشن آرامیا می‌توانید به انواع مقالات، تمرینات، صوت‌ها و ویدیوهای مدیتیشن، در هر زمان و مکانی دسترسی پیدا کنید.
- افزایش وزن در دوران بارداری اجتناب ناپذیر و کاملا طبیعی است اما همان‌طور که بیان شد افزایش وزن فشار وارده بر سیاهرگ‌ها و ریسک بروز واریس در دوران بارداری را بیشتر می‌کند پس مادر با رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش کردن و کنترل میزان اضافه وزن خود می‌تواند ریسک بروز واریس در بارداری را نیز کمتر کند.
- پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند فشار وارده بر سیاهرگ‌های پا را بیشتر کرده و گردش خون را با چالش مواجه می‌کند. پس بهتر است برای پیشگیری از بروز واریس در دوران بارداری، از کفش‌های طبی و مناسب استفاده کنید.
- مصرف زیاد نمک منجر به احتباس مایعات در بدن و اختلال در جریان خون می‌شود. پس با محدود کردن مصرف نمک نیز می‌توانید به جلوگیری از بروز واریس در بارداری کمک کنید.
- بیشتر بخوانید: تغذیه ماه اول بارداری تا زایمان
- بیشتر بخوانید: ویتامین ث بارداری
- بیشتر بخوانید: ویتامین آ بارداری
- بیشتر بخوانید: مکمل بارداری
واریس دوران بارداری را چگونه درمان کنیم؟
واریس در دوران بارداری اغلب برای مادر و جنین خطری ندارند و بین 3 تا 6 ماه پس از زایمان، به تدریج ظاهر ناخوشایند آن‌ها برطرف شده و واریس خود به خود درمان می‌شود اما اگر پس از 6 ماه هیچ اثری از بهبود در رگ‌های واریسی مشاهده نشود، احتمالا نیاز به آغاز راه‌های مختلف درمانی توسط پزشک متخصص واریس است. برخی از روش‌های درمان واریس دوران بارداری عبارت‌اند از:
1_ جوراب واریس
یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان واریس دوران بارداری، پوشیدن جوراب‌های واریس است. این جوراب‌ها همان‌طور که با ایجاد یک نیرو از قوزک پا به بالا منجر به بهبود جریان خون و پیشگیری از واریس می‌شوند، با همین روش می‌توانند با کمک به دریچه‌های لانه کبوتری تضعیف شده، حفره‌های خون سیاهرگ‌های واریسی را تخلیه و جریان خون به قلب را تسریع کنند.
2_ لیزر درمانی
در روش لیزر درمانی اشعه خفیفی از لیزر به بخش‌های واریسی رگ تابانده می‌شود تا از این طریق سیاهرگ‌های واریسی تنگ یا مسدود شده و خونریزی آن‌ها متوقف شود تا رگ‌های سالم مجاور وظیفه خون‌رسانی را بر عهده گرفته و به تدریج محل آسیب نیز بهبود یابد.
3_ روش رادیوفرکوئنسی یا RF
این روش برای رگ‌های واریسی ضخیم و طنابی به کار برده می‌شود و در مویرگ‌های واریسی یا رگ‌های عنکبوتی کاربرد ندارد. در این روش یک برش کوچک در بالا یا زیر زانو ایجاد می‌کنند تا به رگ‌ها دسترسی پیدا کنند، سپس با استفاده از امواج رادیوفرکوئنسی یا RF به دیواره سیاهرگ‌های واریسی گرما می‌دهند تا دیواره رگ‌ها را سوزانده و مسدود کنند.
4_ اسکلروتراپی
در این روش یک محلول مخصوص مستقیما به درون سیاهرگ واریسی تزریق شده و منجر به تورم و از بین رفتن آن در طی چند هفته می‌شود. رگ از بین رفته نیز به تدریج جذب بافت شده و خون‌رسانی از طریق رگ‌های سالم صورت می‌گیرد. اسکلروتراپی ممکن است در چند جلسه انجام شود و برای درمان رگ‌های واریسی ضخیم و عنکبوتی کاربرد دارد.
5_ لیزر داخل عروق (EVLT)
در این روش اشعه توسط یک فیبر نازک وارد سیاهرگ واریسی شده و در آنجا این اشعه تبدیل به انرژی گرمایی برای از بین بردن رگ می‌شود.
6_ جراحی
امروزه با توجه به پیشرفت علم، کمتر از روش جراحی و برداشتن رگ واریسی استفاده می‌شود زیرا دوره نقاهت و عوارض آن بیشتر است؛ اما اگر واریس شدید و رگ واریسی بسیار بزرگ باشد ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند.
کلام آخر
واریس در دوران بارداری یکی از عوارض طبیعی است که ممکن است سراغ هر مادری بیاید اما خبر خوب این است که اغلب نیاز به درمان ندارد و خود به خود پس از حداکثر 6 ماه بعد از زایمان از بین می‌رود. پس با رعایت نکات ذکر شده سعی کنید از آن پیشگیری کنید اما اگر دچار شدید، اصلا نگران بهبود نباشید.
منابع
