افراد مبتلا به آگورافوبیا (agoraphobia) همیشه می‌ترسند که مبادا در جایی گیر بیفتند و در صورت نیاز فوری (معمولاً به علت وحشت‌زدگی) نتوانند به موقع کمک دریافت کنند یا از آنجا فرار کنند. به طور کلی در جواب آگورافوبیا چیست؟ باید بگویم آگورافوبیا یک اختلال اضطرابی قابل شناسایی و قابل درمان است و تنها نکته ضروری برای آن آگاهی است. فرد باید از علائم و شرایط خود آگاه باشد و بداند که با استفاده از روش‌های درمانی استاندارد می‌تواند به زندگی عادی خود بازگردد. در این مقاله سعی داریم تمام اطلاعات لازم برای آگاهی از آگورافوبیا را در اختیار شما بگذاریم.
آگورافوبیا چیست؟
آگورافوبیا یک اختلال اضطرابی است و عبارت است از ترس شدید و غیرمنطقی از ناتوانی در فرار یا کمک گرفتن از دیگران در یک موقعیت دشوار یا شرم‌آور و این ترس ممکن است تا بروز حمله پانیک ادامه پیدا کند.. میزان ترس این افراد با فاصله آن‌ها از نقطه امنشان که معمولا خانه است رابطه مستقیم دارد به همین دلیل این افراد ممکن است در وسایل نقلیه که برای دور شدن از منزل است یا در مکان‌های بزرگ و شلوغ که فاصله زیادی از خانه دارند دچار علائم آگورافوبیا شوند.
احساس خجالت، درماندگی یا به دام افتادن می‌تواند باعث آگورافوبیا شود و افراد ممکن است یک یا چند احساس مختلف را در موقعیت‌های مختلف تجربه کنند. آگورا از کلمه یونانی باستان «آگورا» گرفته شده است که به محل تجمع یا بازار اشاره دارد. گاه افراد آگورافوبیا را با ترس از فضاهای باز یا ترک خانه اشتباه می‌گیرند اما اختلال اضطرابی آگورافوبیا اختلالی جدی‌تر و فراتر از این مباحث است؛ و افراد مبتلا به این اختلال معمولا سعی می‌کنند از موقعیت‌های خاص اجتناب کنند. موقعیت‌های مختلفی که ممکن است منجر به ایجاد ترس و اضطراب در افراد مبتلا به اختلال آگورافوبیا شود عبارت‌اند از: (منبع)
- حمل و نقل عمومی (اتوبوس، قطار، کشتی یا هواپیما)
- فضاهای باز و بزرگ (پارکینگ، پل)
- فضاهای بسته (فروشگاه‌ها، سالن‌های سینما)
- شلوغی یا ایستادن در صف
- بیرون از خانه تنها بودن
- مناطق شلوغ
- مناطق دورافتاده
- و…
افراد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است تنها قادر به رفتن به چند مکان خاص باشند و از بودن در موقعیت‌های اجتماعی بترسند و نیاز داشته باشند حتما همراه با یک فرد دیگر وارد اجتماع شوند. اختلال اضطرابی آگورافوبیا ممکن است پس از اختلال و حملات پانیک به وجود آید و فرد به دلیل ترس از تکرار مجدد حمله پانیک از موقعیتی که حمله در آن رخ داده است اجتناب کند. همچنین اختلال آگورافوبیا ممکن است در پی اختلال هراس ایجاد شود.
- بیشتر بخوانید: کنترل سریع حمله پانیک
- بیشتر بخوانید: درمان پانیک
- بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
علائم آگورافوبیا چیست؟
اختلال اضطرابی آگورافوبیا با انواع مختلفی از علائم جسمانی، شناختی و رفتاری همراه است و می‌تواند جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر خود قرار دهد که شامل موارد زیر است:
1_ علائم فیزیکی
ترس و اضطراب ناشی از آگورافوبیا و یا حمله پانیک پس از آن بر بدن فرد نیز تاثیر گذاشته و برخی علائم جسمانی را با خود به همراه دارد. برای مثال:
- مشکلات بلع
- سرگیجه یا احساس ضعف
- تپش قلب یا ضربان قلب سریع
- تنگی نفس یا تهویه بیش از حد
- تعریق
- احساس بیماری
- درد یا ناراحتی قفسه سینه
- غش
- استفراغ و سایر علائم گوارشی
- گرگرفتگی و لرز
- خفگی
- لرزیدن
- احساس سرگردانی
- و…
2_ علائم شناختی
آگورافوبیا با برخی علائم شناختی و ناتوانی در پردازش ذهنی سالم نیز همراه است. برای مثال فکر می‌کنید:
- ممکن است از حمله پانیک جان سالم به در نبرید.
- شما در کنترل نیستید.
- در مقابل دیگران بد به نظر می‌رسید یا اینکه آن‌ها به شما خیره خواهند شد.
- وقتی به هر جایی می‌روید باید با کسی باشید که به او اعتماد دارید.
- احساس غیرواقعی بودن خود و موقعیت را دارید. (مسخ شخصیت و مسخ واقعیت)
- و…
3_ علائم رفتاری
افراد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است از برخی موقعیت‌های محرک اجتناب کنند و از بروز علائم بترسند. برای مثال ممکن است:
- رفتار خود را در خانه، مدرسه یا محل کار تغییر دهند.
- از دیدن دوستان خودداری کنند.
- تمام خریده‌ای خود را به صورت آنلاین انجام دهند.
- شروع به سوءاستفاده از الکل و مواد مخدر کنند.
- ممکن است به دیگران وابسته شوند.
- برای مدت طولانی از ترک خانه خودداری کنند.
- تنها در برخی موقعیت‌های خاص حضور پیدا کنند.
- و…
- بیشتر بخوانید: استرس شبانه
- بیشتر بخوانید: اضطراب عملکرد
- بیشتر بخوانید: تاثیر استرس بر بدن
- بیشتر بخوانید: استرس چیست؟ چطور به وجود می‌آید؟
علل ابتلا به آگورافوبیا چیست؟
تاکنون پژوهشگران و محققان نتوانستند دلیل واضح و مشخصی برای ابتلای افراد به اختلال آگورافوبیا مطرح کنند؛ اما به طور کلی این اختلال در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان بوده و در نوجوانان و جوانان شایع‌تر است. به طور کلی می‌توان گفت برخی علل شایع ابتلا به آگورافوبیا عبارت‌اند از: (منبع)
1_ تغییرات مغزی
تغییرات در مناطقی از مغز که واکنش ترس را کنترل می‌کند ممکن است در بروز اختلال آگورافوبیا نقش داشته باشد.
2_ عوامل محیطی
آگورافوبیا ممکن است پس از تجربه یک جنایت، سوءاستفاده یا یک رویداد آسیب‌زا ایجاد شود.
3_ عوامل ژنتیکی
تعدادی از پژوهش‌ها حاکی از آن است که برخی ژن‌ها ممکن است انتقال‌دهنده آگورافوبیا از نسلی به نسل دیگر باشند.
4_ عوامل روانی
به نظر می‌رسد برخی افراد بیشتر مستعد ابتلا به اختلال اضطرابی آگورافوبیا هستند. از جمله:
- افراد دارای اختلال پانیک درمان نشده.
- افراد دارای اختلال هراس.
- افراد دارای اختلال اضطراب اجتماعی.
- افراد دارای اضطراب فراگیر.
- افراد مبتلا به سایر فوبیاها.
- افراد دارای عزت‌نفس پایین.
- افراد مبتلا به اختلال PTSD
- افرادی که دوره طولانی انزوا و تنهایی را تجربه کرده‌اند.
- و…
روش تشخیص آگورافوبیا چیست؟
برای تشخیص اختلال آگورافوبیا مرحله اول بررسی علائم جسمانی و پیدا کردن دلیل و منبع آن‌هاست. در ابتدا باید یک پزشک عمومی علائم مختلف شما مانند تپش قلب، تنگی نفس، تعریق و… را بررسی کند و با انجام آزمایش‌ها و معاینات مختلف اطمینان حاصل کند که این علائم منبع جسمانی و فیزیکی نداشته و به دلیل ترس ناشی از کمک نداشتن و پیدا نکردن راه فرار در موقعیت‌های اجتماعی مختلف است. مرحله بعدی ارجاع به روانشناس یا روان‌پزشک است که هر کدام به شیوه مرسوم در رویکرد خود به بررسی عوامل و علائم پرداخته و درنهایت تشخیص گذاری می‌کنند. به طور کلی راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی DSM 5 عوامل زیر را برای تشخیص اختلال اضطرابی آگورافوبیا در نظر می‌گیرد:
A: ترس یا اضطراب شدید درباره دو موقعیت (بیشتر) از پنج موقعیت زیر:
- استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی (مثلاً، اتومبیل، اتوبوس، قطار، کشتی، یا هواپیما).
- فضاهای باز (پارکینگ‌های عمومی، مراکز خرید سرباز، یا پل عابر پیاده یا ماشین‌رو).
- فضاهای سربسته (فروشگاه، تئاتر، یا سینما).
- ایستادن در صف یا قرار گرفتن در داخل جمعیت.
- تنها بودن در خارج از خانه.
B: فرد از این موقعیت‌ها می‌ترسد یا از آن‌ها اجتناب می‌کند زیرا فکر می‌کند که در صورت مواجه شدن با سمپتوم‌هایی شبیه سمپتوم‌های حمله وحشت‌زدگی یا سایر سمپتوم‌هایی که او را از پا می‌اندازند (زمین‌گیر می‌کنند) یا باعث خجالت‌زدگی او می‌شوند، به آسانی نمی‌تواند فرار کند یا رسیدن نیروهای کمکی دشوار خواهد بود (مثلاً، سالمندان ممکن است از زمین خوردن بترسند، یا بعضی افراد از این که ناگهان نتوانند ادرار یا مدفوع خود را کنترل کنند می‌ترسند).
C: موقعیت‌های آگورافوبیا تقریباً همیشه باعث ترس یا اضطراب می‌شوند.
D: فرد تمام سعی خود را می‌کند تا از موقعیت‌های آگورافوبیا اجتناب کند، همیشه می‌خواهد یک نفر همراهش برود، یا اگر در این موقعیت‌ها قرار گیرد دائم در حال ترس یا اضطراب شدید قرار دارد.
E: شدت ترس یا اضطراب فرد با شدت خطری که موقعیت‌های آگورافوبیا ایجاد می‌کنند تناسب ندارد. توجه داشته باشید که تناسب نداشتن به شرایط حاکم، محیط و زمینه فرهنگی – اجتماعی اشاره دارد.
F: ترس، اضطراب، یا اجتناب، پیوسته و مکرر است و معمولاً ۶ ماه یا بیشتر طول می‌کشد.
G: ترس، اضطراب، یا اجتناب باعث می‌شود فرد به رنج یا نابسامانی شدید در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا سایر جنبه‌های مهم زندگی دچار شود.
H: اگر یک عارضه پزشکیِ دیگر حضور دارد (مثلاً، بیماری التهاب روده، یا پارکینسون)، ترس، اضطراب، یا اجتناب فرد به وضوح افراطی است.
I: سمپتوم‌های یک اختلال روانی دیگر نمی‌توانند توضیح بهتری برای ترس، اضطراب، یا اجتناب فرد باشند.
نکته: سعی کنید به هیچ عنوان تلاش برای تشخیص گذاری برای خود یا نزدیکانتان نکنید اختلالات روانی حوزه بسیار گسترده و پیچیده‌ای دارند و تشخیص دادن آن‌ها و افتراق آن‌ها از یکدیگر در توان هر فردی نیست. افراد متعددی در این حوزه آموزش دیده‌اند تا بتوانند با بررسی عوامل مختلف و در نظر گرفتن تمام فاکتورهای موثر دیگر تشخیص مناسب را بدهند و به تناسب آن درمان را تعیین کنند.
روش‌های درمان آگورافوبیا چیست؟
به طور کلی می‌توان گفت آگورافوبیا یک اختلال اضطرابی قابل درمان است و تنها فرد باید برای بهبود تصمیم‌گیری کند و در این مسیر ثابت قدم بماند. هرگونه تغییر و مقابله‌ای در زندگی سختی‌ها و دشواری‌های خاص خود را دارد اما در نظر داشته باشید که در نتیجه طی کردن این مسیر به مقصد بسیار زیباتری خواهید رسید و از شر ترس و اضطراب رها خواهید شد. اغلب در درمان آگورافوبیا روان‌درمانی و دارودرمانی دو عنصر همراه و مکمل یکدیگر هستند و انواع رویکردهای روان‌درمانی می‌توانند در بهبود علائم موثر باشند. در این بخش به توضیح برخی از این موارد پرداخته‌ایم:
1_ حساسیت‌زدایی منظم
معمولا درمانگران شناختی رفتاری می‌توانند به افراد کمک کنند تحت نظارت و حمایت آن‌ها به‌تدریج با موقعیت‌های اضطراب زا و موقعیت‌هایی که از آن‌ها اجتناب می‌کردند روبه‌رو شوند تا به‌تدریج حساسیت و ترس آن‌ها کمتر شود و روش‌های مقابله‌ای صحیح را بیاموزند. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که ادغام درمان روان پویشی با مواجهه درمانی می‌تواند تأثیرگذاری درمان را بیشتر کند.
2_ درمان شناختی
درمانگران شناختی می‌توانند به افراد در شناخت علل ترس، عوامل تشدید کننده یا کاهش‌دهنده، عوامل اضافی، موقعیت‌های مختلف و همچنین یافتن راه‌حل کمک کنند.
3_ دارودرمانی
ممکن است روان‌پزشک شما تشخیص دهد بهتر است برای کمک به بهبود علائم، دارودرمانی را نیز با روان‌درمانی همراه کنید. در درمان آگورافوبیا اغلب انواع مختلف داروهای ضد افسردگی برای بالابردن سطح هورمون سروتونین (هورمون شادی) خون تجویز می‌شود تا حس خوب و انرژی بیشتری وارد زندگی فرد شود و همچنین داروهای ضد اضطراب نیز برای کنترل علائم ترس و اضطراب تجویز می‌شوند. میزان دوز داروها با توجه به شدت، مدت و فراوانی علائم فرد متغیر است و به تشخیص روان‌پزشک تعیین می‌شود.
تذکر: به هیچ عنوان تلاش نکنید با استفاده از داروهای مسکن و آرام‌بخش بدون نسخه به صورت سرخود علائم اضطراب تان را کاهش دهید. تا زمانی که تشخیص درست دریافت نکرده و تحت روان‌درمانی قرار نگیرید مصرف آرام‌بخش‌ها تاثیری جز به تعویق انداختن درمان و بهبودی کامل شما ندارد و ممکن است آثار مخربی برای سلامت جسم و روانتان به همراه داشته باشد.
- بیشتر بخوانید: تفاوت بین افسردگی و اضطراب چیست؟
- بیشتر بخوانید: راهکارهای علمی رفع استرس
راهکارهای مکمل در درمان آگورافوبیا چیست؟
بهتر است در کنار بهره بردن از دارودرمانی و روان‌درمانی برخی راهکارهای خود مراقبتی را نیز در نظر داشته باشید تا بتوانید به سرعت بهبود و کنترل علائم خود کمک کرده و کیفیت زندگی خود را بالا ببرید. در این بخش از مقاله به بررسی تعدادی از این راهکارها خواهیم پرداخت:
1_ مدیتیشن
یکی از بزرگ‌ترین کمک‌هایی که می‌توانید به بهبود علائم و روند درمان خود بکنید استفاده از تمرینات مدیتیشن برای آرام کردن بدن و ذهن خود و دور کردن آن‌ها از بحران ناشی از آگورافوبیا است. یکی از بزرگ‌ترین مزایای تمرینات مدیتیشن تنوع آن‌ها و کاربردی بودنشان در هر زمان و مکانی است. شما می‌توانید در شرایط مختلف که دچار ترس ناشی از آگورافوبیا شدید با استفاده از تمرین مدیتیشن مناسب خود ذهن و بدنتان را آرام کرده و در مسیر بهبودی گامی موثر بردارید. در این راستا می‌توانید با دانلود اپلیکیشن مدیتیشن آرامیا در هر لحظه و هر مکانی از انواع مقالات، تمرینات و ویس‌های آموزشی مدیتیشن و تمرینات تنفس بهره‌مند شوید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن چیست؟
- بیشتر بخوانید: فواید مدیتیشن
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن برای سردرد
2_ گروه حمایتی
داشتن گروهی از خانواده، دوستان و آشنایان حامی، همراه و یاری‌رسان می‌تواند به شما کمک کند راحت‌تر و با احساس امنیت و آرامش بیشتری در مکان‌هایی که از آن‌ها اجتناب می‌کردید حضور پیدا کنید، با ترس خود مقابله کرده و به‌تدریج از اضطراب خود حساسیت‌زدایی کنید؛ بنابراین سعی کنید در مواقع مورد نیاز از حمایت عاطفی نزدیکان خود بهره‌مند شوید و از آن‌ها درخواست کمک کنید.
3_ تجسم کردن
اگر در موقعیتی قرار گرفتید که برایتان دشوار و استرس‌زا بود و علائم آگورافوبیا نمایان شد سعی کنید از مدیتیشن تجسم استفاده کرده و با استفاده از آن ذهن خود را به محیط و شرایطی دل‌نشین، پرانرژی و آرام ببرید تا بتوانید علائم اختلال آگورافوبیا را کنترل کرده و به روند بهبودی خود کمک کنید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن تجسم چیست؟
4_ آرام‌سازی عضلانی
همان‌طور که بیان شد آگورافوبیا با علائم فیزیکی متعددی همراه است که می‌تواند عملکرد فرد را در هر موقعیتی با چالش مواجه کند؛ بنابراین بهترین راه‌حل، مشاهده اتفاقات در حال وقوع و همچنین مدیریت آن‌ها تا حد امکان است. شما می‌توانید با انجام آرام‌سازی عضلانی و انجام تمرین مدیتیشن اسکن بدن بخش بخش بدن خود را از نظر گذرانده و با باز کردن انقباضات، مدیریت تنفس و آرام کردن ضربان قلب علائم فیزیکی را تا حد امکان کاهش دهید.
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن اسکن بدن
- بیشتر بخوانید: آموزش تنفس صحیح
5_ تغییر سبک زندگی
واضح است که عوامل محیطی و شیوه نادرست زندگی افراد تاثیر بسزایی در بروز، تشدید و تداوم آگورافوبیا دارد به همین دلیل راه‌حل منطقی آن تغییر سبک زندگی است. همان‌طور که بیان شد تغییر کردن و تغییر دادن دشوار است اما ناممکن نیست. از تغییرات کوچک شروع کرده و هر روز مقداری بر درست کردن سبک زندگی خود بیفزایید. به طور کلی می‌توانید موارد زیر را در سبک زندگی جدید خود در جهت کمک به روند درمان آگورافوبیا رعایت کنید:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم و مغذی
- انجام تمرینات بدنی منظم
- پرهیز از مواد مخدر و الکل
- محدود کردن مصرف کافئین
- تمرین تکنیک‌های مدیریت استرس
- تنظیم روتین منظم خواب
- تخلیه هیجانی و افکار منفی
- خوش‌بینی و ساختن افکار مثبت
- شرکت مداوم در جلسات روان‌درمانی
- شناسایی و جستجوی موقعیت‌ها و مکان‌های آرامش‌بخش
- مهم است به یاد داشته باشید که علائم به تدریج بهبود می‌یابند نه بلافاصله.
- و…
کلام آخر
همان‌طور که بیان شد عوامل مختلفی ممکن است منجر به بروز آگورافوبیا در افراد شود و علائم فیزیکی و روانی ناشی از آن اغلب موجب اجتناب افراد از موقعیت‌های خاص می‌شود. بدین ترتیب میزان حضور افراد در جامعه و در مکان‌های مختلف کمتر شده و علاوه بر منزوی شدن افراد، عملکردهای فردی، اجتماعی، شغلی و روابط آن‌ها نیز مختل می‌شود. امروزه با پیشرفت علم داروشناسی و روانشناسی درمان آگورافوبیا به راحتی در دسترس همگان است و تنها لازم است فرد اقدام به تغییر و بهبود خود کند تا در دنیای زیبای بدون ترس و محدودیت قدم بگذارد.
منابع
