80 درصد خانم‌ها درجات مختلفی از ترس از زایمان را تجربه می‌کنند اما تنها 11 تا 14 درصد آنها شدیدترین میزان ترس را تجربه می‌کنند که تشخیص ترس از زایمان یا توکوفوبیا در آنها داده می‌شود؛ اما چه عواملی منجر به این میزان ترس در 14 درصد از خانم‌ها می‌شود و توکوفوبیا با چه علائمی همراه است؟ ترس از زایمان در دو نوع اولیه و ثانویه با علل مختلفی ایجاد و تشدید می‌شود که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- تجربه سقط جنین، مرده زایی، ناباروری و درمان آن
- تجربه زایمان طبیعی آسیب‌زا
- تجربه تجاوز یا سو استفاده جنسی
- ترس از درد، مدفوع کردن حین زایمان یا پارگی واژن
- شنیدن خاطرات دیگران یا شاهد زایمان سخت دیگران بودن
- سابقه اختلالات اضطرابی و افسردگی
- و…
توکوفوبیا یا ترس از زایمان چیست؟
بارداری و زایمان مانند هر تجربه جدید دیگری ممکن است منجر به ترس و استرس شود و طبیعی است که فرد در موقعیت‌های مختلف قبل و بعد از بارداری نگران شود. در واقع 80 درصد از مادران درجات مختلفی از ترس در مورد درد، سلامتی و نتیجه زایمان را تجربه می‌کنند. این ترس تا حد معینی حتی می‌تواند مفید باشد و مادر را برای افزایش اطلاعات خود، کمک گرفتن از روانشناس و تغییر سبک زندگی تحریک کند اما اگر میزان این ترس به اندازه‌ای بالا باشد که منجر به اختلال در رفتار و زندگی فرد شود، یعنی تبدیل به توکوفوبیا یا فوبیا زایمان شده است. (منبع)
فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد ترس شدید، بدون دلیل و غیرمنطقی از یک چیز یا یک موضوع دارد و این ترس موجب اجتناب فرد از مواجهه با موقعیت‌های تداعی کننده آن موضوع می‌شود. ترس از زایمان یا توکوفوبیا دو نوع دارد؛ توکوفوبیای اولیه در افرادی مشاهده می‌شود که مورد تجاوز یا سو استفاده جنسی قرار گرفته‌اند. ترس از زایمان در این افراد ممکن است از سنین نوجوانی یا حتی بعد از باردار شدن آشکار شود و فرد از معاینات پزشکی و زایمان که تداعی کننده موضوع ترس است، اجتناب کند. توکوفوبیای ثانویه در افرادی رخ می‌دهد که:
- زایمان طبیعی آسیب‌زا یا غیر آسیب‌زا داشته‌اند.
- تجربه سقط جنین یا مرده زایی داشته‌اند.
- تجربه ناباروری و درمان داشته‌اند.
- شاهد یا شنونده خاطرات زایمان سخت و آسیب‌زا در دیگران بوده‌اند.
- در مدیریت اضطراب و افسردگی ناموفق بوده‌اند.
- ترس از عدم مدیریت درد دارند.
توکوفوبیا در مردان نیز بروز می‌کند؛ مردان ترس از زایمان را به صورت نگرانی در مورد سلامت همسر و فرزند خود، تامین منابع مالی، مسئولیت‌های والدگری و… تجربه می‌کنند.
- بیشتر بخوانید: ناباروری در مردان
- بیشتر بخوانید: علائم بارداری پسر
- بیشتر بخوانید: تفاوت بارداری اول و دوم
- بیشتر بخوانید: بارداری دوم
علائم ترس از زایمان چیست؟
همان‌طور که بیان شد توکوفوبیا نوعی اختلال اضطرابی است به همین دلیل ممکن است در هر فرد به شیوه خاص و منحصر به فردی بروز کند و علائم ترس از زایمان در یک مادر با دیگری بسیار متفاوت باشد؛ اما بر اساس مطالعات مختلف برخی علائم شیوع و فراوانی بیشتری در هنگام ترس از زایمان خانم‌ها دارند که عبارت‌اند از: (منبع: ncbi.nlm.nih.gov)
- اختلالات خواب مانند اضطراب خواب یا استرس شبانه
- حملات پنیک
- اختلال کابوس
- اضطراب
- افسردگی
- ترس از نقایص ژنتیکی و مادرزادی
- ترس از مرده زایی
- نگرانی از مرگ مادر
- احساس ترس هنگام فکر کردن به بارداری و زایمان
- اصرار به سزارین به جای زایمان طبیعی
- انکار یا پنهان کردن بارداری
- تمایل به سقط جنین و اتمام بارداری
- ناتوانی در کسب آمادگی برای زایمان به دلیل ترس زیاد
- عدم تمایل به کسب آگاهی به دلیل افزایش ترس
- مشکلات ارتباطی با فرزند
- افزایش ریسک ابتلا به افسردگی
- اجتناب از فعالیت جنسی به دلیل نگرانی از بارداری
- هیجان منفی در مورد بارداری و زایمان
- انزوا گزینی و دور شدن از همسر و نزدیکان
- و…
چه چیزهایی باعث ترس از زایمان می‌شوند؟
تقریبا 33 درصد از زنان در سه ماهه آخر بارداری ترس از زایمان را تجربه می‌کنند اما حدود 11 تا 14 درصد آنان به دلیل عوامل مختلف ترس بسیار شدیدی از زایمان را تجربه می‌کنند. در طی سال‌های اخیر میزان ترس مادران ایرانی از زایمان به گونه‌ای افزایش یافته است که یکی از پیامدهای آن 5 برابر شدن درخواست زایمان به شیوه سزارین در ایران نسبت به جهان است آن هم در شرایطی که هیچ علت و اجبار پزشکی وجود ندارد. (منبع: ncbi.nlm.nih.gov )
حال سوال اینجاست که چه علل و عواملی ممکن است منجر به ایجاد یا تشدید ترس از زایمان در مادران شود؟ علاوه بر علل مختلفی که منجر به بروز ترس از زایمان اولیه و ثانویه می‌شوند و در بخش اول مقاله به آنها اشاره شد، علل دیگری نیز ممکن است موثر باشند که عبارت‌اند از:
1_ ترس از دیر رسیدن به بیمارستان
میانگین زمان زایمان طبیعی در بارداری اول 20 ساعت و در بارداری‌های بعدی حدود 8 ساعت است؛ پس اگر به صورت منطقی به این مسئله نگاه کنید متوجه می‌شوید که طبیعتا شما زمان کافی برای رسیدن به بیمارستان را خواهید داشت و تنها در موارد استثنا و انگشت شماری زایمان ممکن است زودتر از این تایم و در مسیر بیمارستان رخ دهد. با در نظر گرفتن این موارد نیازی نیست نگران احتمال یک در میلیون باشید و بهتر است به جای آن، زمانی که اولین علائم آغاز زایمان بروز کرد، به سمت بیمارستان حرکت کنید تا به موقع برسید. برخی از علائم اولیه زایمان که به معنای حرکت کردن به سمت بیمارستان است عبارت‌اند از:
- از بین نرفتن انقباضات با تغییر حالت دادن
- بروز انقباضات به فاصله 5 دقیقه و به مدت 2 ساعت
- پاره شدن کیسه آب
- و…
2_ ترس از خروج مدفوع به هنگام زایمان
روده انسان تقریبا در هر ساعت از شبانه روز مقداری مدفوع در خود دارد، در هنگام زایمان شما به بسیاری از عضلات خود از جمله عضلات مقعد فشار وارد می‌کنید پس طبیعی است که مدفوع موجود در روده تخلیه شود. هیچ مادری توانایی کنترل کردن این موضوع را ندارد و از آنجا که پزشکان، پرستاران و اعضای دیگر موجود در اتاق زایمان روزانه تعداد زیادی زایمان را شاهد هستند، پس دغدغه این موضوع را ندارند. بهتر است با فکر کردن به اینکه تنها مادر دغدغه دار نیستید و این موضوع برای کادر پزشکی حل شده است، ترس از زایمان خود را مدیریت کنید.
3_ ترس از سوزن بی حسی اپیدورال
اگر شما هم از جمله افرادی هستید که از سوزن و تزریق هراس دارید ممکن است نگران بی حسی اپیدورال و درد آن باشید؛ اما لازم به ذکر است پزشک ابتدا ناحیه پایین کمر را که قرار است سوزن و کاتتر از آن وارد شود را توسط تزریق بی حسی موضعی، بی حس می‌کند به همین دلیل شما متوجه درد آن نخواهید شد و تنها یک فشار جزئی را احساس خواهید کرد.
- بیشتر بخوانید: هفته هفتم بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته یازدهم بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته اول بارداری
- بیشتر بخوانید: هفته چهارم بارداری
4_ ترس از پاره شدن واژن یا اپیزیوتومی
احتمال پارگی واژن در زایمان اول و در مادرانی که اضافه وزن دارند بیشتر است و احتمال بروز آن در زایمان‌های بعدی بسیار کمتر است. تقریبا نیمی از مادران در زایمان طبیعی دچار پارگی خفیف واژن می‌شوند که بدون خونریزی است و نیازی به درمان ندارد زیرا بدن مستقلا آن را ترمیم و جبران می‌کند.
اپیزیوتومی نوعی اقدام پزشکی است که در آن پزشک بافت پرینه را که حد فاصل مقعد و واژن است را برش می‌دهد تا فضای خروج جنین بزرگ‌تر و فرایند زایمان راحت‌تر شود اما امروزه اغلب پزشکان از این اقدام اجتناب می‌کنند زیرا باور دارند در صورتی که واژن خود به اندازه نیاز پاره شود، بهبود سریع‌تر و آسان‌تری خواهد داشت. برای کاهش احتمال پارگی واژن می‌توانید از چند هفته قبل از زایمان ماساژ پرینه را آغاز کنید تا خاصیت ارتجاعی آن افزایش یافته و در زمان زایمان منعطف‌تر عمل کند و احتمال پارگی واژن را کاهش دهد.
5_ ترس از درد
تجربه درد در زایمان طبیعی اجتناب ناپذیر است زیرا شما باید با فشار وارد کردن‌های هدفمند جنینی که 9 ماه در رحم خود بزرگ کرده‌اید را از راه واژن خارج کنید؛ اما نکته مهم این است که ترس از درد واکنش‌هایی مانند سفت شدن و انقباض عضلات بدن، بالا رفتن ضربان قلب، افزایش فشار خون، تعریق، بالا رفتن تعداد تنفس، افزایش اضطراب و بی قراری را با خود به همراه دارد که منجر به سخت‌تر و طولانی‌تر شدن فرایند زایمان می‌شوند. پس بهتر است قبل از زایمان با استفاده از راه‌های مختلف ترس خود را مدیریت کنید. برای مثال:
- صحبت با مادرانی که تجربه قبلی داشته‌اند
- شرکت در کلاس‌های آموزشی
- خودگویی‌های مثبت در ارتباط با هدف این درد که تولد فرزندتان است
- استفاده از داروهای ضد درد
- مدیتیشن
- و…
6_ ترس از سزارین
طبیعی است که بعد از انتخاب زایمان طبیعی از احتمال نیاز به جراحی بترسید اما لازم به ذکر است پزشک تنها در شرایط بسیار خاص و در صورتی که زایمان طبیعی پرخطر باشد سزارین را توصیه می‌کند اما اگر نگرانی شما زیاد است می‌توانید با پزشک خود صحبت کنید و تمام سوالات خود را در مورد احتمالات موجود بپرسید تا ابهامات ذهنی‌تان برطرف شود.
راهکارهای کاهش ترس از زایمان چیست؟
با توجه به میزان، علت و فراوانی ترس از زایمان در افراد راهکارهای مختلفی برای کاهش و مدیریت آن وجود دارد و در این راستا افراد مختلفی از جمله روانشناس، پزشک زنان، دوستان، خانواده و آشنایان می‌توانند نقش داشته باشند. نکته اصلی این است که ترس از زایمان ممکن است بر تصمیم گیری شما برای باردار شدن، شرایط جسمانی و روانی در حین بارداری و نوع رابطه شما با فرزندتان پس از تولد نیز اثر بگذارد پس تلاش برای برطرف کردن آن الزامی است. در این بخش برخی از راهکارهای مفید در جهت کاهش ترس از زایمان را بیان خواهیم کرد:
1_ حمایت روانی
ترس اغلب از موضوعات و موقعیت‌های ناشناخته ایجاد می‌شود و بسیاری از انسان‌ها با داشتن حمایت یک فرد مطمئن، بهتر از پس موقعیت‌های ناشناخته و ترس ناشی از آن برمی‌آیند. حضور افراد امنی که به فرد دلگرمی بدهند و همواره در کنار او باشند، موجب افزایش احساس توانمندی و خود کارآمدی در موقعیت ناشناخته می‌شود.
بارداری و زایمان خصوصا در اولین بار برای مادران ناشناخته است و گویا مادر از مواجه شدن با شرایط غیرقابل پیش بینی مختلف واهمه دارد اما حضور افراد آشنا، امن و متخصص و همراهی مادر در طول این مسیر می‌تواند منجر به کاهش ترس از زایمان شود. بر اساس مطالعه‌ای داشتن یک تجربه مثبت از تولد منجر به کاهش ترس از زایمان می‌شود زیرا مادر از علائم و شرایط پیش رو آگاه است و با داشتن کنترل بر روی بدن خود دیگر با موقعیت ناشناخته‌ای مواجه نیست. (منبع)
2_ روان‌درمانی
استفاده از درمان شناختی رفتاری CBT به دلیل کوتاه مدت بودن و تمرکز بر علائم می‌تواند برای کنترل و مدیریت ترس از زایمان بسیار موثر باشد. همچنین درمان‌های عمیق‌تری مانند روان‌درمانی پویشی می‌تواند به شما کمک کند تا ریشه و علت اصلی ترس از زایمان خود را بیابید و در بستری امن از آن رها شوید.
3_ داروها
گاهی استفاده از داروها در کنار روان‌درمانی می‌تواند موثر باشد. در صورتی که روانشناس تشخیص دهد که دارو می‌تواند برای کنترل علائم اضطراب یا افسردگی شما موثر باشد، شما را به یک روان‌پزشک ارجاع می‌دهد تا او پس از بررسی علائم داروی مناسب را برای مصرف در کنار روان‌درمانی تجویز کند.
4_ تخلیه هیجانی
بیرون ریختن افکار و احساسات مختلفی که تجربه می‌کنید خود می‌تواند درمان بخش باشد و احساس سبکی بیشتری را به همراه داشته باشد. صحبت کردن با یک روانشناس یا پزشک زنان که در این حوزه تخصص دارند و آموزش دیده‌اند یا صحبت کردن با خانواده، دوستان و افرادی که احساس نزدیکی با آنها دارید می‌تواند باعث شود علاوه بر تخلیه هیجانی احساس درک شدن و حمایت شدن کنید و بهتر بتوانید با ترس از زایمان خود مواجه شوید.
حتی می‌توانید در شرایطی افکار و احساسات خود را بنویسید و سعی کنید با دیدگاه منطقی و علمی آنها را به چالش بکشید تا در نهایت متوجه شوید چه میزان از ترس شما حقیقی است و چقدر ناشی از افکار و تصورات منفی.
- بیشتر بخوانید: تغذیه ماه اول بارداری تا زایمان
- بیشتر بخوانید: ویتامین ث بارداری
- بیشتر بخوانید: ویتامین آ بارداری
- بیشتر بخوانید: مکمل بارداری
5_ برنامه ریزی
همان‌طور که بیان شد ناشناخته بودن و پیش بینی پذیر نبودن فرایند زایمان ممکن است منجر به ایجاد یا تشدید ترس از زایمان شود پس یکی از راهکارهای مدیریت ترس از زایمان، برنامه ریزی و پیش بینی پذیر کردن زایمان است. سعی کنید تا حد امکان و بدون وسواس به خرج دادن مراحل پیش روی خود را تجسم کنید، در مورد احتمالات موجود با پزشک خود صحبت کنید، سوالات و ابهامات ذهنی خود را مطرح کنید، بیمارستان و نوع زایمان خود را انتخاب کنید، برای مدیریت درد و در نهایت نگهداری از کودک برنامه ریزی کنید تا احساس کنترل بر شرایط بیشتر شده و ترس از زایمان کمرنگ شود.
6_ نه گفتن
انسان‌ها اغلب برای تخلیه هیجانات مختلف خود در هنگام زایمان و بسیاری از علل دیگر ممکن است با شما در مورد تجارب سخت زایمان خود صحبت کنند شما باید بتوانید برای مدیریت ترس از زایمان و حفظ سلامت جسم و روان خود به آنها نه بگویید و به آنها بگویید شنیدن این مسائل برای شما خوشایند نیست. از طرف دیگر نکته مهم دیگر در مدیریت ترس از زایمان، توانایی نه گفتن به افکار منفی است که در ذهن ایجاد شده و به تدریج بزرگ می‌شوند. داشتن استرس در بارداری و قبل از زایمان کاملا طبیعی است اما این افکار منفی که اغلب پایه و اساس علمی و منطقی ندارند منجر به تشدید ترس از زایمان می‌شوند.
7_ افزایش آگاهی
شرکت در کلاس‌های آموزشی، صحبت کردن با افراد متخصص، استفاده از تجارب علمی خانواده و نزدیکان، مطالعه کتاب و مقالات علمی و… همگی راه‌هایی است که به شما ذهنیت علمی و منطقی در حوزه بارداری و زایمان داده و کنترل و تسلط شما را بالا می‌برد تا بدین ترتیب بتوانید بر ترس از زایمان خود غلبه کنید.
8_ مدیتیشن و ذهن آگاهی
فکر کردن به آینده و ترس از زایمان می‌تواند کیفیت زندگی و شرایط روانی شما را با مشکل مواجه کند؛ ذهن آگاهی، زندگی کردن اینجا و اکنون بدون فکر کردن به گذشته و آینده می‌تواند آرامش‌بخش باشد. ذهن آگاهی و تمرینات مدیتیشن به شما کمک می‌کند تا فارغ از افکار و احساسات مختلفی که در سر شما منجر به ایجاد ترس می‌شوند، به بدنتان یا افکار مثبت متمرکز شوید و ترس از زایمان خود را کنترل کنید.
با دانلود اپلیکیشن آرامیا می‌توانید به انواع مقالات، تمرینات، صوت‌ها و ویدیوهای مدیتیشن، در هر زمان و مکانی دسترسی پیدا کنید.
9_ مدیتیشن تجسم
مدیتیشن تجسم تمرینی است که به شما کمک می‌کند علاوه بر تمرکز بر بدن خود و تجربه اینجا و اکنون، بتوانید کنترل خود بر شرایط بارداری و زایمان را بالا ببرید. در مدیتیشن تجسم شما می‌توانید فرایند زایمان را از آغاز تا تولد نوزاد با تمام جزئیات و احساسات تصویرسازی کنید و بدین ترتیب شرایط را برای خود پیش بینی پذیر کنید. در مدیتیشن تجسم می‌توانید با تجربه زایمان و موفقیت در آن احساس کارآمدی و توانمندی خود را افزایش دهید و بدین ترتیب با استرس کمتر و ترس از زایمان کنترل شده، در واقعیت نیز تجربه موفق در زایمان داشته باشید.
کلام آخر
ترس از زایمان و نگرانی بابت شرایطی که تاکنون تجربه نکرده‌اید کاملا طبیعی و قابل پیش‌بینی است اما اگر این ترس به اندازه‌ای زیاد شود که رفتار، سلامت، تصمیم گیری و عملکرد کلی زندگی شما را با مشکل مواجه کند، بی شک نیاز به بررسی و درمان دارد.
