وب‌سایت BMC Pregnancy and Childbirth اعلام کرده که ۷.۸ درصد از زنان باردار در سراسر جهان با کمبود ویتامین A مواجه‌اند. این کمبود در میان زنان باردار آفریقا (۹.۸ درصد) و آسیای جنوب شرقی (۹.۹ درصد) شیوع بیشتری دارد. از آنجا که کاهش سطح این ویتامین می‌تواند به مشکلاتی مانند کوری شبانه یا اختلال در رشد جنین منجر شود، در این مقاله به بررسی نقش ویتامین A در دوران بارداری می‌پردازیم.
چرا مصرف ویتامین آ در بارداری مهم است؟
برخلاف تصور بسیاری از افراد مصرف ویتامین آ به جلوگیری از مرگ و میر مادران، نوزادان، مرده‌زایی، تولد زودرس نوزاد، وزن پایین نوزادان هنگام تولد یا کم خونی نوزاد بعد از تولد کمکی نمی‌کند و تنها می‌تواند در کاهش احتمال کم خونی مادر، بروز عفونت یا شب کوری در مادر جلوگیری کند؛ اما اگر بخواهیم از اهمیت ویتامین آ در بارداری بگوییم لازم به ذکر است که مصرف میزان صحیحی از ویتامین آ در بارداری توسط مادر، هم برای خودش و هم برای نوزاد فوایدی در پی خواهد داشت. از جمله فواید مصرف ویتامین آ در بارداری عبارت‌اند از:
- کمک به تشکیل اندام‌هایی مانند قلب، دستگاه تنفسی، کلیه‌ها، چشم‌ها، استخوان‌ها، سیستم گردش خون، سیستم اعصاب مرکزی در بدن نوزاد
- کمک به ترمیم و بازسازی بافته‌های آسیب دیده بدن مادر پس از زایمان
- کمک به مبارزه با عفونت‌های احتمالی
- کمک به بینایی بهتر
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کمک به سوخت و ساز چربی در بدن
- کمک به سلامت پوست و مو
- رشد سلولی
- خاصیت آنتی اکسیدانی
- و…
اپلیکیشن آرامیا، منبع دوره‌های مدیتیشن باکیفیت به زبان فارسی، دوره‌های یوگا، پیلاتس، ذهن آگاهی، ریلکسیشن و… است. برای دسترسی کامل به دوره مدیتیشن بارداری، از دکمه پایین کمک بگیرید:
- بیشتر بخوانید: بارداری چند هفته است؟
- بیشتر بخوانید: تغذیه بعد از زایمان
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
انواع ویتامین A در بارداری
ویتامین A در 2 نوع اصلی وجود دارد که آن‌ها را در این جدول بررسی می‌کنیم:
| نوع ویتامین A | منبع اصلی | ترکیبات |
| رتینوئیدها (Vitamin A فعال یا پیش‌ساز) | جگر، تخم‌مرغ و لبنیات پرچرب | رتینول، رتینیل پالمیتات و رتینیل استات |
| کاروتنوئیدها (پیش‌ساز ویتامین A) | هویج، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج، کلم بروکلی، انبه، طالبی، و سبزیجات زرد و نارنجی | بتاکاروتن، آلفاکاروتن و لیکوپن |
چقدر ویتامین آ در بارداری مصرف کنیم؟ (حد مجاز ویتامین آ)
در ابتدا این تذکر مهم و ضروری را در ذهن داشته باشید که احتیاجات بدن مادر در دوران بارداری در هر فرد با توجه به سن، وزن، سلامت جسمانی و روانی، شرایط زندگی، تعداد فرزندان در بارداری، زایمان‌های قبلی، شرایط نوزاد، ماه و هفته بارداری و بسیاری شرایط دیگر متغیر است و نمی‌توان نسخه یکسانی برای همه افراد تجویز کرد. پس در نظر داشته باشید اطلاعات ارائه شده صرفا جهت آگاهی شما بوده و شما باید در مورد میزان مصرف ویتامین آ در بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.
به طور کلی می‌توان گفت مادران باردار زیر 19 سال باید روزانه ۷۵۰ میکروگرم RAE، مادران بالای 19 سال روزانه ۷۷۰ میکروگرم RAE، مادران شیرده زیر 19 سال 1200 میکروگرم و مادران شیرده بالای 19 سال نیز 1300 میکروگرم ویتامین آ بارداری دریافت کنند.
نکته: RAE مخفف شده عبارت retinol activity equivalents به معنای معادل فعالیت رتینول است و به عنوان واحد اندازه گیری ویتامین آ شناخته می‌شود و به منبع و قدرت ویتامین آ مربوط می‌شود؛ بدین ترتیب که هر میکروگرم رتینول معادل یک میکروگرم RAE است اما هر 12 میکروگرم بتاکاروتن یا 24 گرم آلفاکاروتن معادل یک میگروگرم RAE است زیرا بتاکاروتن و آلفاکاروتن ها پیش سازهای ویتامین آ هستند و باید قبل از جذب و استفاده شدن در بدن به رتینول تبدیل شوند.
- بیشتر بخوانید: کدام مواد معدنی و ویتامین ها برای استرس خوب است؟
- بیشتر بخوانید: تغذیه بعد از زایمان
- بیشتر بخوانید: اقدامات قبل از بارداری
خطرات مصرف بیش از اندازه ویتامین آ بارداری چیست؟ (عوارض ویتامین آ در بارداری)
مصرف بیش از اندازه نرمال هر چیزی می‌تواند آسیب‌زا باشد. مصرف بیش از حد نرمال ویتامین آ توسط افراد مختلف نیز با مضرات مختلفی همراه است. میزان نیاز هر بدن به ویتامین آ متفاوت است و همان‌طور که در بخش قبل ذکر شد به عوامل بسیار زیادی وابسته است. با توجه به اندازه‌گیری‌های استاندارد میزان نیاز تقریبی هر فرد در سنین مختلف به ویتامین آ عبارت‌اند از:
- افراد زیر ۳ سال: ۶۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 4 تا ۸ سال: ۹۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 9 تا ۱۳ سال: ۱۷۰۰ میکروگرم در روز
- افراد 14 تا ۱۸ سال: ۲۸۰۰ میکروگرم در روز
- افرا بالای ۱۹ سال: ۳۰۰۰ میکروگرم در روز
در صورتی که افراد میزان بیشتری از ویتامین آ را از طریق مواد غذایی یا مصرف مکمل‌ها دریافت کنند دچار مسمومیت ویتامین آ می‌شوند که به آن هایپرویتامینوز A نیز گفته می‌شود. علائم مسمومیت ویتامین آ بارداری عبارت‌اند از:
- تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- سردرد شدید
- گرفتگی عضلات
- تار شدن دید
- خستگی مزمن
- کاهش وزن به جای افزایش وزن در بارداری
همچنین مصرف بیش از اندازه ویتامین آ در بارداری مضراتی برای جنین نیز به همراه دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- افزایش ریسک وقوع نقص‌های مادرزادی
- افزایش ریسک وقوع مشکلات قلبی
- افزایش ریسک وقوع مشکلات نخاع
- جلوگیری از رشد رگ‌های خونی جنین
- شکاف کام
- میکروسفالی یا کوچک بودن سر نوزاد نسبت به بدن
- هیدروسفالی یا آب آوردن مغز
- اختلال در تولید گلبول سفید خون و در نتیجه نقص سیستم ایمنی بدن
- بیشتر بخوانید: ویتامین آرامش اعصاب، مکمل ها
- بیشتر بخوانید: حرکات یوگای بارداری برای زایمان راحت‌تر
چرا ویتامین آ در بارداری مضر است؟
If an expectant mother has an excess intake of vitamin A during the first trimester, central nervous system derangements, cardiovascular system abnormalities, or spontaneous abortions may result.
اگر یک مادر باردار در سه‌ماهه نخست بارداری بیش‌ازحد ویتامین A مصرف کند، ممکن است ناهنجاری‌هایی در سیستم عصبی مرکزی، اختلالاتی در سیستم قلبی‌عروقی یا سقط جنین خودبه‌خود رخ دهد. Pmc.Ncbi.Nlm.Nih
مصرف ویتامین آ بارداری زمانی خطرناک است که در دوزهای بالا و به‌صورت رتینوئید (مثل رتینول) مصرف شود. در واقع، علت خطرناک بودن ویتامین آ به خاصیت تراتوژنیک (نقایص مادرزادی زا) برمی‌گردد.
عوارض ویتامین آ در بارداری
در اینجا برخی از مهم‌ترین عوارض ویتامین آ در بارداری را بررسی می‌کنیم:
- ناهنجاری‌های مادرزادی (تراتوژنیسیته): در صورت مصرف زیاد ویتامین A (10000 واحد بین‌المللی در روز) ممکن است ناهنجاری‌هایی در مغز، قلب، صورت و اندام‌های دیگر جنین به‌وجود بیاید.
- پوسته‌پوسته شدن یا خشکی پوست: ویتامین آ بر سلول‌های اپیتلیال تأثیر می‌گذارد و مصرف زیاد آن باعث خشکی شدید پوست و لب‌ها می‌شود.
- افزایش شکنندگی استخوان‌ها: مصرف زیاد این ویتامین مشکلاتی از جمله تحلیل رفتن استخوان‌ها یا درد مفصلی را به‌همراه دارد.
- بی‌نظمی در قاعدگی بعد از زایمان: مصرف زیاد این ویتامین می‌تواند تنظیم هورمون‌ها در بدن را بعد از زایمان به‌هم بزند.
- افزایش حساسیت به نور: افزایش تجمع ویتامین A در بافت‌های چشمی می‌تواند منجر به واکنش نشان دادن مادر نسبت به نور شدید شود.
ویتامین آ و سقط جنین
فرم‌های فعال ویتامین A مثل رتینول و اسید رتینوئیک خاصیت تراتوژنیک (ناهنجاری‌زا) دارند؛ برای همین مصرف بیش‌ازاندازه آن‌ها می‌تواند رشد طبیعی جنین را مختل کند و باعث سقط خودبه‌خود جنین شود؛
به همین دلیل، مصرف این ویتامین در زمان بارداری باید کاملاً زیر نظر پزشک باشد.
کدام مواد غذایی ویتامین آ دارند؟
به طور کلی ویتامین آ به دو شکل یافت می‌شود:
1_ ویتامین آ پیش ساخته یا رتینول
رتینول یا ویتامین آ پیش ساخته به طور مستقیم در بدن جذب و مورد استفاده قرار می‌گیرد و منبع اصلی آن محصولات حیوانی، غذاهای غنی شده و مکمل‌ها هستند. برخی مواد غذایی حاوی رتینول عبارت‌اند از:
- گوشت
- جگر مرغ، گاو، گوسفند و سایر پرندگان
- ماهی‌های چرب مانند شاه ماهی و ماهی تن
- لبنیاتی مانند شیر و پنیر
- تخم مرغ
نکته: از آنجا که رتینول به صورت مستقیم جذب بدن می‌شود و نیاز به تغییرات ندارد، میزان زیادی از ویتامین آ را به بدن می‌رساند. پس در دوران بارداری در مصرف مواد غذایی حاوی رتینول نیز دقت کنید تا دوز بیشتری از حد نیاز بدنتان را مصرف نکنید.
- بیشتر بخوانید: استرس دوران بارداری
- بیشتر بخوانید: درمان افسردگی پس از زایمان
2_ کاروتنوئیدهای پروویتامین A یا پیش سازهای ویتامین آ
کاروتنوئیدهای پروویتامین A اغلب در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند و قبل از جذب و مصرف شدن نیاز به تغییراتی دارند تا به رتینول تبدیل شود. به طور کلی تقریبا 60 مدل پیش ساز ویتامین آ وجود دارد اما رایج‌ترین آن‌ها بتاکاروتن ها هستند؛ و همان‌طور که در بخش‌های قبل ذکر شد، 12 واحد بتاکاروتن تبدیل به 1 واحد رتینول شده و مورد مصرف بدن قرار می‌گیرد پس طبیعتا میزان کمتری از ویتامین آ را برای بدن فراهم می‌کند.
به همین علت مصرف آن‌ها در دوران بارداری مشکلی ندارد و نکته قابل ذکر این است که مادران گیاهخوار ممکن است در دریافت میزان نرمال ویتامین آ دچار مشکل شوند و حتما باید سطح ویتامین آ بارداری خود را چک کرده و در صورت نیاز تحت نظارت پزشک متخصص از مکمل‌های ویتامین آ در بارداری استفاده کنند. به طور کلی پیش سازهای ویتامین آ در مواد غذایی متعددی یافت می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- کدو حلوایی
- هویج
- سیب‌زمینی شیرین
- فلفل قرمز
- طالبی
- زردآلو
- انبه
- کلم بروکلی
- اسفناج
- سبزی شلغم
- پرتقال
- فلفل دلمه‌ای زرد، قرمز و نارنجی
- کلم برگ یا کلم پیچ
- و…
- بیشتر بخوانید: دلایل اصلی بی خوابی در بارداری
- بیشتر بخوانید: مدیتیشن بارداری
علائم کمبود ویتامین آ چیست؟
همان‌طور که مصرف بیش از حد نرمال ویتامین آ عوارض متعددی دارد، کمبود آن نیز فرد را از جهات مختلف درگیر می‌کند. داشتن یک رژیم غذایی متعادل متشکل از انواع میوه‌ها، سبزیجات، گوشت، تخم مرغ و سایر مواد غذایی دارای ویتامین آ اغلب منجر به تعادل میزان این ویتامین در بدن می‌شود اما شرایط اجتماعی و اقتصادی نامناسب، انواع بیماری‌هایی که منجر به محدودیت غذایی می‌شوند، انواع رژیم‌های غذایی که حذف برخی مواد غذایی را در پی دارند همگی عواملی هستند که می‌توانند منجر به کمبود ویتامین آ شوند. کمبود ویتامین آ با برخی شرایط و مشکلات همراه است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- خشکی پوست
- خشکی چشم
- مشکلات بینایی
- ناباروری و مشکلات بارداری
- تاخیر در رشد
- عفونت، به ویژه در گلو و قفسه سینه
- آکنه و جوش
- کند شدن سرعت ترمیم زخم و جراحت
- و…
- بیشتر بخوانید: موزیک و آهنگ آرامش بخش
- بیشتر بخوانید: شکرگزاری و جملات شکرگزاری
چه زمانی باید مکمل ویتامین آ مصرف کرد؟
از آنجایی که عادات غذایی ایرانی‌ها اغلب سرشار از انواع مواد غذایی حاوی ویتامین آ است، به نظر می‌رسد بسیاری از افراد از نظر تامین این ویتامین برای بدن خود مشکلی نداشته باشند؛ اما همان‌طور که بیان شد ممکن است افراد به دلایل مختلفی مانند انواع رژیم‌های غذایی، انواع شرایط به وجود آمده ناشی از بیماری یا جراحی، شرایط اجتماعی و اقتصادی زندگی و… دچار کمبود ویتامین آ شوند در چنین شرایطی پزشک متخصص با بررسی شرایط بدنی و زندگی فرد و با درنظر گرفتن رژیم غذایی و سبک زندگی او ممکن است استفاده از مکمل ویتامین آ را توصیه کند.
در نظر داشته باشید که مصرف زیاد و طولانی مدت مکمل‌های ویتامین آ نیز ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیری به بدن شما وارد کنند، پس حتی اگر با دستور پزشک مکمل ویتامین آ مصرف می‌کنید، به توصیه‌های او در جهت پیگیری میزان افزایش ویتامین در بدن و کاهش دوز مصرف ویتامین در نتیجه بهبود توجه کنید و پس از اتمام دوره درمان، مصرف ویتامین آ را کنار بگذارید.
معرفی بهترین مکمل‌های ویتامین آ
در این جدول، برخی از بهترین مکمل‌های ویتامین آ را معرفی می‌کنیم:
| نام مکمل | مزیت | لینک خرید |
| کپسول آ ویژل 50000 دانا فارما | بهبود سلامت بینایی و سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها | خرید |
| کپسول ویتامین آ یوروویتال | رشد سلول‌های پوست و غشاهای مخاطی و تقویت بینایی و سلامت چشم | خرید |
| کپسول ویتامین آ تداژل 50000 واحد تهران دارو | جلوگیری از ابتلا به عفونت‌های تنفسی و درمان آکنه و اگزما | خرید |
| کپسول ویتامین A تداژل 25000 تهران دارو | حفظ سلامت پوست و مخاط و تقویت سیستم ایمنی | خرید |
نکته مهم: هر چند می‌توان مکمل‌ها را بدون نسخه خرید، اما مصرف این مکمل‌ها به‌خصوص در دوران بارداری، فقط زیر نظر پزشک توصیه می‌شود؛ بنابراین، به هیچ عنوان این مکمل‌ها را خودسرانه مصرف نکنید؛ در غیر این صورت، ممکن است عوارض جدی برایتان در پی داشته باشد.
کلام آخر
سلامت جسم و روان شما برای سپری کردن دوره بارداری اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد پس به توصیه افراد غیرمتخصص برای مصرف، عدم مصرف یا میزان مصرف ویتامین آ در بارداری توجه نکنید و همواره رژیم غذایی و مکمل‌های خود را تحت نظارت پزشک متخصص نگه دارید.
