رنگ خون قاعدگی یکی از شاخص‌های مهم سلامت باروری در بانوان است که می‌تواند نشانه‌ای از روند طبیعی بدن یا علامت یک مشکل نهفته باشد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود 75٪ از زنان در سنین باروری حداقل یک بار در طول زندگی خود دچار اختلال در چرخه قاعدگی می‌شوند که ممکن است با تغییر رنگ خون همراه باشد. طبق مطالعات منتشرشده در American Journal of Obstetrics & Gynecology، تأخیر در دفع خون پریود یکی از دلایل شایع تیره و سیاه شدن آن است که معمولاً خطرناک نیست، اما در برخی شرایط خاص می‌تواند نشانه‌ای از بیماری باشد. در این مقاله، علت سیاه بودن خون پریود را به طور کامل بررسی می‌کنیم.
انواع رنگ خون پریود و معنای هر کدام
رنگ خون قاعدگی در طول دوره تغییر می‌کند و این مسئله در اغلب موارد طبیعی است. معمولاً پریودها با لکه بینی تیره‌رنگ در روزهای اول شروع می‌شوند، سپس خون به رنگ قرمز روشن درمی‌آید و در پایان دوباره به قهوه‌ای یا سیاه تبدیل می‌شود. این تغییر رنگ به میزان جریان، مدت زمانی که خون در رحم مانده و ترکیب آن با ترشحات واژینال بستگی دارد.
1_ خون قرمز روشن در پریود
خون قرمز روشن معمولاً نشانه خون تازه و جریان سریع آن در رحم و واژن است. در بسیاری از افراد، خونریزی قاعدگی با رنگ قرمز روشن شروع شده و در ادامه با کاهش سرعت جریان، رنگ آن تیره‌تر می‌شود. بااین‌حال، برخی افراد در تمام طول پریود فقط خون قرمز روشن دفع می‌کنند که معمولاً جای نگرانی ندارد. خون قرمز روشن در روزهای اول پریود و گرفتگی عضلات رحم طبیعی است، اما در مواردی می‌تواند نشانه بیماری‌های مقاربتی، پولیپ‌ها یا فیبروم‌های رحمی، آدنومیوز، سقط‌جنین یا در موارد بسیار نادر، سرطان دهانه رحم باشد.
2_ خون قرمز تیره، قهوه‌ای و سیاه در پریود
گاهی خون پریود به‌جای اینکه قرمز روشن باشد، رنگ‌هایی مانند قرمز تیره، قهوه‌ای یا حتی سیاه دارد. این موضوع در بسیاری از مواقع کاملاً طبیعی است و بیشتر از آنکه نشانه‌ای از بیماری باشد، به مدت زمانی که خون در رحم یا واژن مانده مربوط می‌شود.
رنگ‌های تیره خون پریود اغلب نشانه خون قدیمی هستند که به دلایل مختلف با تأخیر از رحم خارج شده‌اند و به همین دلیل، اصطلاحاً اکسید شده‌اند. این حالت بیشتر در روزهای اول یا آخر پریود دیده می‌شود که جریان خون معمولاً کندتر است. گاهی این خون تیره‌رنگ باقی‌مانده خون پریودهای قبلی یا لکه بینی‌های میان‌دوره‌های پریود است که به هر علتی، از بدن خارج نشده‌اند. درصورتی‌که زایمان داشته‌اید، دفع خون قرمز تیره کاملاً طبیعی است و به طور معمول تا 6 هفته بعد از زایمان ادامه دارد. (منبع: Medical News Today)
3_ خون صورتی در پریود
خون قاعدگی صورتی‌رنگ معمولاً زمانی دیده می‌شود که خون کم‌رنگ با ترشحات دهانه رحم (ترشحات سرویکس) مخلوط شود، سطح استروژن شما پایین باشد، در دوران تخمک‌گذاری باشید یا بعد از مدت طولانی، رابطه جنسی داشته باشید. این رنگ بیشتر در شروع و پایان پریود یا در زمان‌هایی که لکه بینی وجود دارد، دیده می‌شود. در کنار این موارد، عواملی مانند کم‌خونی، سوءتغذیه، کاهش وزن شدید و استرس زیاد نیز می‌توانند با به‌هم‌زدن چرخه پریود، باعث ایجاد لکه بینی صورتی شوند.
4_ خون نارنجی، خاکستری یا سبز در پریود
گاهی خون پریود یا ترشحات واژینال رنگ‌هایی مانند نارنجی، خاکستری یا سبز به خود می‌گیرند. برخلاف رنگ‌هایی مثل قهوه‌ای یا قرمز تیره، ترشحات نارنجی، خاکستر یا سبز معمولاً طبیعی نیستند و بهتر است در صورت مشاهده آن‌ها (به‌خصوص همراه با علائم دیگر) به پزشک مراجعه شود. رنگ نارنجی به‌تنهایی می‌تواند طبیعی و نتیجه ترکیب خون تازه با ترشحات سرویکس باشد؛ اما اگر با علائمی مانند خارش و سوزش واژن، بوی بد و غیره مشاهده شود، احتمالاً نشانه عفونت جدی است. رنگ‌های سبز و خاکستری تقریبا همیشه غیرعادی هستند و به‌عنوان نشانه‌ای از عفونت شدید یا عدم تعادل باکتریایی در نظر گرفته می‌شوند.
علت سیاه بودن خون پریود چیست؟
مشاهده خون سیاه در دوران پریود ممکن است برای بسیاری از افراد نگران‌کننده باشد، اما در بیشتر موارد این موضوع نشانه‌ای از خون قدیمی است که با تأخیر از رحم خارج شده و در تماس با اکسیژن، اکسید شده است. این فرایند کاملاً طبیعی است و اغلب در شروع یا پایان پریود دیده می‌شود که جریان خون کندتر از حالت عادی است. بااین‌حال، در برخی موارد خاص، خون سیاه ممکن است به دلایل پزشکی یا اختلالات هورمونی مرتبط باشد. در ادامه به رایج‌ترین علت‌های آن اشاره می‌کنیم:
1_ سیاه بودن خون پریود در آغاز سیکل قاعدگی
در روز اول قاعدگی، ریزش دیواره رحم به‌صورت تدریجی اتفاق میفتد. در این شرایط، ابتدا خون قدیمی‌تری که از سیکل قبل باقی‌مانده است از بدن خارج می‌شود. این خون قدیمی به نسبت خونی که تازه از رحم خارج شده، مدت طولانی‌تری در معرض اکسیژن قرار گرفته است. باتوجه‌به این موارد، علت سیاه بودن خون پریود در روز اول معمولاً مربوط به کندی شروع جریان خون جدید و دفع خون اکسیدشده قبلی است.
2_ سیاه بودن خون پریود در پایان سیکل قاعدگی
در روزهای آخر پریود، بدن در حال پاک‌سازی خون باقی‌مانده است. این خون ممکن است برای مدتی در رحم باقی‌مانده باشد و به دلیل کند بودن جریان، تیره یا سیاه به نظر برسد. مخلوط‌شدن خون با ترشحات واژن نیز می‌تواند رنگ آن را تیره‌تر کند. این حالت در افرادی که پریودهای طولانی دارند شایع‌تر است و معمولاً جای نگرانی ندارد.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث پریود چیست؟ و عقب افتادن پریود و ترشحات سفید، می‌توانید به مقالات لینک شده مراجعه کنید.
3_ سیاه بودن خون پریود و نوسانات هورمونی
تغییرات هورمونی ناشی از استرس، خستگی، اختلالات تیروئیدی، تغییر در روش جلوگیری از بارداری یا حتی ورزش زیاد، می‌تواند باعث تأخیر در ریزش دیواره رحم و دفع خون شود. در نتیجه، خون قدیمی‌تر و اکسیدشده دیرتر از بدن دفع شده و رنگ تیره یا سیاه پیدا می‌کند. اگر این حالت به‌صورت مداوم اتفاق بیفتد، باید وضعیت هورمونی توسط پزشک بررسی شود.
4_ سیاه بودن خون پریود و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
در افراد مبتلا به PCOS، تخمدان‌ها تخمک‌گذاری منظم ندارند. این باعث می‌شود لایه داخلی رحم بیشتر از حد معمول ضخیم شود و دیواره رحم مدت زیادی بدون ریزش بماند. در نهایت، وقتی این لایه دفع می‌شود، بافت ترشحات ضخیم‌تر و رنگ خون معمولاً تیره‌تر و حتی سیاه است.
علت خون سیاه در پریودی دختر (به‌ویژه در سنین نوجوانی) ممکن است به چرخه‌های نامنظم ناشی از تنبلی تخمدان مربوط باشد. مدیریت صحیح PCOS با کمک پزشک (مثل درمان دارویی، کنترل وزن، و تغذیه مناسب) می‌تواند به کاهش بروز خون سیاه در پریود کمک کند.
5_ سیاه بودن خون پریود و بارداری
در برخی موارد، سیاه بودن خون پریود اصلاً ربطی به پریود ندارد و صرفاً “خونریزی” محسوب می‌شود که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ مانند:
- لانه‌گزینی؛ خونریزی خفیف ابتدای بارداری که هنگام قرارگیری تخمک بارور شده در دیواره رحم اتفاق می‌افتد.
- سقط‌جنین پنهان؛ رشد جنین متوقف شده و اصطلاحاً جنین مرده است، اما از بدن مادر دفع نشده است.
- بارداری خارج از رحم؛ تخمک بارور شده به‌جای رحم، در فضای دیگری جای‌گذاری می‌شود و رشد می‌کند.
اگر این نوع ترشح با درد یا گرفتگی همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه شود. اگر زایمان کرده‌اید، باید بدانید که در هفته‌های اول پس از زایمان، ترشحاتی به نام لوشیا (Lochia) وجود دارد که شامل خون، بافت رحم و مخاط است. این ترشحات ممکن است در ابتدا قرمز روشن، سپس قهوه‌ای یا حتی سیاه باشند؛ به‌ویژه اگر جریان خروج کند باشد. این تغییر رنگ معمولاً طبیعی است.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی علت عقب افتادن پریود و قطع فوری پریود خانگی دارید، پیشنهاد می‌کنیم این مطالب لینک شده را بخوانید.
6_ سیاه بودن خون پریود و عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی لگن
عفونت‌هایی مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند منجر به خونریزی تیره‌رنگ و ترشحات غیرطبیعی همراه با بوی بد، درد لگن، تب، خارش یا ادرار دردناک شوند. این موارد باید حتما توسط پزشک بررسی شوند و در صورت عدم درمان، چنین بیماری‌هایی منجر به بروز دردهای مزمن و در نهایت، مشکلاتی در زمینه باروری خواهند شد.
7_ سیاه بودن خون پریود و تفاوت‌های آناتومیکی
برخی زنان ساختار رحم بیش از حد تاخورده (Retroflexed uterus) دارند؛ یعنی رحم آن‌ها تا حدودی خمیده یا تاخورده‌تر از حالت عادی است. این موضوع باعث می‌شود خون به‌سختی تخلیه شود، مدت بیشتری در رحم بماند و رنگ تیره‌تری (مثل سیاه یا قهوه‌ای) پیدا کند. همچنین در افرادی با سابقه سزارین، زخم جراحی ممکن است شیاری ایجاد کند که در آن خون تجمع یافته و با تأخیر خارج شود. به‌طورکلی، انسداد یا ماندن خون در رحم یکی از دلایل سیاه بودن خون پریود است که ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- ساختار غیرعادی هایمن
- وجود سپتوم واژینال (پرده تقسیم‌کننده درون واژن)
- یا ناهنجاری‌های مادرزادی مانند نبود دهانه رحم (cervical agenesis)
- برخی بیماری‌های رحمی مانند فیبروم‌ها، پولیپ‌ها یا تنگی دهانه رحم که باعث اختلال در ریزش منظم دیواره رحم می‌شوند.
این وضعیت می‌تواند با آمنوره (قطع پریود)، دردهای مزمن، یا اندومتریوز همراه باشد. در این شرایط، خون برای مدت طولانی در رحم باقی‌مانده و به رنگ سیاه درمی‌آید. گاهی این انسدادها باعث تجمع خون می‌شوند که با درد شدید و نفخ شکم همراه است.
گفتنی‌ست که برای درک بهتر مفاهیم مرتبط با چند روز تاخیر در پریود نشانه بارداری است و مترونیدازول قرص قوی برای پریود شدن، مطالعه‌ی این مقالات لینک شده بسیار مفید خواهد بود.
8_ سیاه بودن خون پریود در پریودهای اولیه
علت خون سیاه در پریودی دختر، به‌خصوص دخترانی که تازه شروع به قاعدگی کرده‌اند، تخمک‌گذاری نامنظم و جریان خون تثبیت نشده است. به همین دلیل، گاهی خون سیاه دیده می‌شود که اغلب نشانه‌ای از خون قدیمی و کندی خروج آن است، نه یک مشکل جدی! بااین‌حال، اگر همراه با علائم غیرعادی دیگری مثل درد شدید، بوی بد یا ترشحات غیرطبیعی باشد، بهتر است با پزشک مشورت شود.
9_ سیاه بودن خون پریود و باقی‌ماندن شیء خارجی در واژن
تامپون، کاندوم زنانه یا مردانه، اسفنج ضدبارداری، کاپ قاعدگی یا حتی اسباب‌بازی‌های جنسی می‌توانند در واژن باقی بمانند و منجر به عفونت و ترشح سیاه‌رنگ شوند. این ترشحات معمولاً با بوی نامطبوع، خارش یا التهاب، تب، بثورات پوستی یا مشکل در ادرار همراه هستند. این وضعیت باید فوراً توسط پزشک بررسی شود تا از خطراتی مثل سندرم شوک سمی (TSS) جلوگیری شود.
راهکارها و مراقبت‌ها برای درمان و مدیریت سیاه بودن خون پریود
در بیشتر موارد، سیاه بودن خون پریود نیاز به درمان خاصی ندارد، اما زمانی که این حالت مکرر، طولانی‌مدت یا همراه با علائم غیرعادی باشد، باید پیگیری شود. بسته به علت اصلی، روش‌های درمان ممکن است متفاوت باشند. در ادامه، به چند اقدام مؤثر برای مدیریت، درمان و پیشگیری از بروز این مشکل اشاره می‌کنیم:
1_ درمان سیاه بودن خون پریود با دارو
درصورتی‌که سیاه بودن خون پریود ناشی از اختلالات هورمونی (مثل استرس مزمن، تنبلی تخمدان، یا تیروئید)، عفونت‌ها (مثل PID) و غیره باشد، پزشک با تجویز انواع دارو، این مشکل را برطرف می‌کند. این داروها می‌توانند به منظم‌شدن چرخه قاعدگی و کاهش تجمع خون کمک کنند.
2_ درمان سیاه بودن خون پریود با جراحی
اگر علت خون سیاه، بیماری‌هایی مانند فیبروم، پولیپ رحم یا آندومتریت باشد، ممکن است نیاز به درمان تخصصی‌تری مثل هیستروسکوپی، لاپاراسکوپی یا حتی جراحی باز وجود داشته باشد. این مداخلات معمولاً کم تهاجمی هستند و هدفشان رفع انسداد، بهبود جریان خون قاعدگی و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت است.
3_ درمان سیاه بودن خون پریود با پیگیری چرخه قاعدگی
با استفاده از اپلیکیشن‌های تقویم پریود یا حتی دفترچه‌های یادداشت، می‌توانید الگوهای خونریزی، علائم روحی و جسمی همراه آن، و تغییرات رنگ خون را ثبت کنید. این اطلاعات در مراجعه به پزشک بسیار مفید است.
4_ درمان سیاه بودن خون پریود با حفظ سبک زندگی سالم
بدن هر فرد منحصر‌به‌فرد است. آنچه برای یک نفر طبیعی است، ممکن است برای دیگری نیاز به بررسی داشته باشد. در کنار درمان پزشکی، نکات حفظ سبک زندگی سالم برای درمان سیاه بودن خون پریود مفید هستند:
- تنظیم خواب
- کاهش مصرف کافئین و دخانیات
- تغذیه متعادل و غنی از آهن
- ورزش منظم
- کاهش استرس
- پیاده‌روی روزانه
- تمرینات تنفسی
- نوشیدن منظم آب در طول روز
گاهی دیدن خون سیاه یا تغییرات دیگر در پریود می‌تواند نگرانی، اضطراب یا حتی ترس ایجاد کند. در این شرایط، مهم است که بدون قضاوت و با آگاهی، به بدن خود گوش دهیم. صحبت‌کردن با پزشک، خواندن منابع معتبر، و مشورت با مشاور یا دوستان مورداعتماد می‌تواند به کاهش استرس و افزایش آرامش روانی کمک کند.
5_ درمان سیاه بودن خون پریود با جدی‌گرفتن معاینات دوره‌ای
درحالی‌که بسیاری از تغییرات در رنگ، بافت یا حجم خون قاعدگی طبیعی هستند، اما برخی نشانه‌ها ممکن است زنگ خطر باشند و توصیه می‌شود حتماً توسط متخصص زنان یا پزشک بررسی شوند. در موارد زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- تغییرات ناگهانی در رنگ یا بوی ترشحات واژینال (مثل بوی ماهی، خاکستری شدن ترشحات یا تغییر به رنگ سبز یا زرد)
- دوره‌های قاعدگی نامنظم یا متغیر که طول آن‌ها هر ماه تفاوت زیادی دارد.
- پریودهایی که بیش از ۷ روز طول می‌کشند.
- خونریزی شدید به حدی که مجبور باشید هر یک تا دو ساعت نوار بهداشتی یا تامپون عوض کنید.
- وجود لخته‌های حدود ۲.۵ سانتی‌متر یا بیشتر
- درد شدید لگنی یا شکمی که بیش از حد معمول است یا با مصرف مُسکن کاهش نمی‌یابد.
- خونریزی بین پریودها یا بعد از یائسگی
- تأخیر در پریود (بیش از سه ماه) بدون بارداری
- ترشحات غلیظ خاکستری یا سفیدرنگ، به‌ویژه همراه با خارش، سوزش یا بوی بد
- تب، لرز یا احساس ناخوشی عمومی
- وجود خونریزی در دوران بارداری یا ترشح صورتی/خاکستری همراه با درد یا دفع بافت
- تکرار دفع خون سیاه بیشتر از دو یا سه سیکل متوالی
همچنین اگر بعد از استفاده از تامپون دچار تب، تهوع، سرگیجه یا ضعف شدید می‌شوید، شاید دچار سندرم شوک سمی (TSS) باشید که نیاز به درمان فوری دارد. حتی اگر علامت خاصی ندارید، هر ۶ ماه تا یک سال به متخصص زنان مراجعه کنید. معاینه‌های دوره‌ای می‌توانند بیماری‌هایی مثل فیبروم یا پولیپ را زودتر شناسایی کنند و از بروز علائم شدید جلوگیری کنند.
در نظر داشته باشید سیاه بودن خون پریود و سایر مسائل این چنینی، درمان خانگی ندارند و حتی اگر چنین درمان‌هایی علائم شما را بهبود ببخشند یا موقتی هستند یا خدای نکرده به بخش دیگری از بدنتان آسیب وارد می‌کنند.
کلام آخر
قاعدگی، یکی از شاخص‌های مهم سلامت زنان است. تغییر رنگ یا قوام خون، از جمله سیاه بودن خون پریود، می‌تواند گاهی طبیعی و گاهی نشانه اختلالاتی مانند تنبلی تخمدان (PCOS)، عفونت یا مشکلات هورمونی باشد. بدن هرکس منحصر‌به‌فرد است و نشانه‌ها همیشه معنای یکسانی ندارند، اما نباید از کنار تغییرات جدید ساده بگذریم. مشاوره با پزشک در صورت مشاهده لخته یا دانه‌های سیاه در خون پریودی می‌تواند از بروز بیماری‌های جدی پیشگیری کند. پس با شناخت بدن خود و پیگیری به‌موقع علائم، از سلامتمان مراقبت کنیم.
منابع
