استرس در کودکان ناشی از چیست؟ + علائم و 27 روش درمان

استرس احساس رایجی است که معمولا زمانی احساس می‌شود که تحت فشار هستیم و نمی‌توانیم با این فشار مقابله کنیم.کودکان نیز مانند بزرگسالان دچار استرس می‌شوند و اگر میزان استرس آنها از حد معمول بیشتر شود مشکلاتی را برای سلامت روان آنها ایجاد می‌کند. در این مقاله شما را با استرس در کودکان به طور کامل آشنا خواهیم کرد و راهکارهایی برای کاهش استرس فرزندتان به شما خواهیم داد.

دلایل اصلی استرس در کودکان

کودکان همیشه استرس را مانند بزرگسالان تجربه نمی‌کنند. در حالی که استرس‌های شغلی در بین بزرگسالان رایج است، اکثر کودکان زمانی که نمی‌توانند با موقعیت‌های تهدید کننده، دشوار یا دردناک کنار بیایند، استرس را تجربه می‌کنند. هنگامی که کودکان چیزی جدید یا غیرمنتظره را تجربه می‌کنند، استرس می‌تواند در آنها ایجاد شود. برای کودکان خردسال، تنش‌هایی در خانه مانند آزار خانگی، جدایی والدین یا مرگ یکی از عزیزان از دلایل رایج استرس هستند. مدرسه نیز یکی دیگر از دلایل رایج استرس کودکی است. پیدا کردن دوستان جدید یا شرکت در امتحانات باعث می‌شود کودکان احساس غمگینی کنند.

با افزایش سن منابع استرس نیز برای کودکان بیشتر و متفاوت‌تر می‌شود و یکی از دلایل آن تغییراتی است که در زندگی اتفاق می‌افتد، مانند گروه‌های جدید دوستان، تکالیف بیشتر مدرسه و افزایش دسترسی به رسانه‌های اجتماعی و اخبار گسترده‌تر در جهان. بسیاری از نوجوانان تحت فشار مسائل اجتماعی مانند تغییرات آب و هوا و تبعیض نیز هستند. به‌طور کلی معمولاً استرس در کودکان به دلیل عوامل زیر به وجود می‌آید:

• افکار یا احساسات منفی در مورد خود
• ایجاد تغییرات در بدن آنها مانند شروع بلوغ
• خواسته‌های مدرسه مانند امتحانات و تکالیف بیشتر با افزایش سن
• مشکلات با دوستان در مدرسه و معاشرت
• تغییرات بزرگ مانند جابجایی خانه، تغییر مدرسه یا جدایی والدین
• بیماری مزمن، مشکلات مالی در خانواده یا مرگ یکی از عزیزان
• محیط‌های ناامن در خانه یا همسایگی
• فشار برای پذیرفته شدن از نظر اجتماعی
• فیلم‌ها یا کتاب‌های ترسناک

مهم است که به یاد داشته باشید که کودکان مانند “اسفنج” هستند و آنچه را که در اطرافشان می‌گذرد جذب می‌کنند. آنها متوجه می‌شوند که والدینشان چه زمانی استرس دارند و ممکن است به آن حالت عاطفی، هر چه که باشد، واکنش نشان دهند.

راهکارهایی برای کاهش استرس در کودکان

به احتمال زیاد، هرکسی علائم استرس و اضطراب را زمانی در بدن و ذهن خود احساس کرده است. روش‌هایی وجود دارد که به کمک آنها می‌توان به کاهش استرس کودکان کمک کرد. این روش‌ها به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا به موقعیت‌های استرس‌زا به طرز ماهرانه‌ای واکنش نشان دهند. دکتر کاتلین اندرسون، روانشناس کودکان در CHOC، مهارت‌های مختلفی را برای کمک به مبارزه با استرس کودکی ارائه می‌دهد.

• بیشتر بخوانید: تاثیر مدیتیشن بر استرس

1. تنفس شکمی

هنگامی که فردی احساس عصبی بودن یا استرس می‌کند، ممکن است تنفس و ضربان قلب او افزایش یابد و ماهیچه‌هایش منقبض و سفت شوند و به وضوح فکر کردن را سخت‌تر کنند. اما زمانی که آنها بتوانند بدن خود را آرام کنند – از طریق ترفندهایی مانند تنفس شکمی – می‌تواند استرس و درد خود را کاهش دهند. به این طریق می‌توانید تنفس شکمی را با کودک خود تمرین کنید:

• با دراز کشیدن یا نشستن روی یک صندلی و پاهایشان روی زمین شروع کنید.
• یک دست را روی شکم و دست دیگر را روی سینه قرار دهید.
• از کودکتان بخواهید از طریق بینی نفس عمیق بکشد و ریه‌هایش را پر از هوا کند.
• شکم آنها با نفس کشیدن پر می‌شود. دست روی سینه آنها باید ثابت بماند.
• از آنها بخواهید هنگام بازدم لب‌های خود را به شکل O دربیاورند و تمام هوا را با دهن به بیرون هدایت کنند.
• آنها باید با خالی کردن نفسشان، احساس کنند که شکمشان کاملا صاف می‌شود.

اگر کودک شما نیاز به آرامش دارد یا اگر درد دارد، می‌تواند از تنفس شکمی استفاده کند و مانند هر مهارت دیگری، هرچه بیشتر تنفس شکمی را تمرین کند، بهتر خواهد شد. البته شما نیز می‌توانید بدون توجه به سن، با تمام اعضای خانواده تنفس شکمی را تمرین کنید!

این مقاله نیز می‌تواند به شما کمک کند: تنفس دیافراگمی و صحیح چیست؟

2. تحرک بیشتر

تحرک بیشتر تنها برای سلامت جسمانی مفید نیست؛ بلکه سلامت روان نیز خوب است! اگر فرزند شما مدام احساس  خستگی، بی حوصلگی، بیش فعالی، غمگینی، عصبانیت یا عصبی بودن می‌کند، بیرون رفتن و داشتن تحرک بیشتر می‌تواند به او کمک کند تا احساسات خود را بهتر مدیریت کند. برای داشتن تحرک بیشتر زمان زیاد یا وسایل زیادی لازم نیست. می‌توانید این کارها را به همراه کودکتان انجام دهید:

• پیاده‌روی خانوادگی در بیرون.
• سه چرخه یا دوچرخه سواری.
• تمیز کردن و نظم دادن به اتاق آنها.
• بازی کردن با حیوان خانگی خود.
• شنا کردن.
• گوش دادن به آهنگ‌های مورد علاقه.
• انجام بازی‌های فعال با دوستان و خانواده.
• طناب زدن.
• دویدن.
• رفتن به باشگاه.
• شرکت در کلاس یوگا یا انجام ویدیوی یوگا در خانه. (چگونه یوگا را شروع کنیم؟)
• دوچرخه سواری.
• اسکیت سواری.
• پیوستن به یک تیم ورزشی.

3. تصویرسازی هدایت شده

آیا تا به حال تصور کرده‌اید که در یک ساحل آرامش‌بخش هستید؟ این در واقع یک راه واقعی و موثر برای کسی است که می‌خواهد با موقعیت‌های استرس‌زا کنار بیاید. این استراتژی تصویرسازی هدایت شده نام دارد. در تصویرسازی هدایت شده، کودکان و نوجوانان می‌توانند از تخیل خود برای تمرکز بر حواس خود استفاده کنند و نحوه تفکر و احساس خود را تغییر دهند. از کودکان بخواهید هنگام انجام تصویرسازی هدایت شده، به فیلم‌‌ها یا عکس‌های یک مکان مورد علاقه نگاه کنند یا به یک فیلمنامه و بوی عطر خوب فکر کنند.

از آنها بخواهید به چیزها و مکان‌هایی فکر کنند که به آنها احساس لذت و آرامش می‌دهد. به آنها کمک کنید تا از تمام مهارت‌های رویاپردازی خود استفاده کنند و به هر چیز کوچکی که مکان را خاص می‌کند فکر کنند و آن را همانطور که دوست دارند تجربه کنند. به آنها بگویید تا به آنچه در مکان خاص خود می‌بینند، بو می‌کنند، می‌چشند، می‌شنوند و احساس می‌کنند عمیقا فکر کنند.

اگر عطر مورد علاقه یا رایحه‌ای در حافظه خود دارند، می توانند از آن برای کمک به آرامش استفاده کنند. پس از انجام این کار ممکن است متوجه شوند که تنفسشان کند می‌شود و با شل شدن کل بدن، عضلاتشان شل می‌شود.

گاهی اوقات ممکن است بچه‌ها برای انجام این فعالیت تخیلی، به تنهایی مشکل داشته باشند. اگر این مورد برای کودک یا نوجوان شما سخت است، می‌توانید مکانی به یاد ماندنی یا خاص را در حالی که کودک شما چشمان خود را بسته و گوش می‌دهد توصیف کنید.

• محتوای مرتبط: مدیتیشن چیست؟
• محتوای مرتبط:  صوت مدیتیشن با کلام یا هدایت شده

4. روزانه نویسی

کودکان و نوجوانان می‌توانند افکار و احساسات و جزییات فعالیت‌های روزانه خود را روی کاغذ ثبت کنند. نوشتن به آنها کمک می‌کند تا استرس خود را کاهش دهند، خودشان را بهتر بشناسند، احساسات خود را درک کنند و بتوانند مشکلات را حل کنند. زمانی که شخصی ناراحت، ترسیده یا عصبانی است، و یا زمانی که در مورد چیزی هیجان زده است، روزانه نویسی می‌تواند مفید باشد.

برای شروع، یک دفترچه یادداشت و یک خودکار تهیه کنید. قلم و کاغذ بهترین انتخاب هستند، می‌شود از تبلت یا رایانه نیز استفاده کرد اما ژورنال نویسی بهتر است در محیطی راحت، آرام و ساکت مانند کاغذ انجام شود تا وقفه و حواس پرتی ایجاد نشود.

از کودکتان بخواهید شروع به نوشتن، نقاشی یا تایپ کردن کند! دقت داشته باشید که روش درست یا غلطی برای ژورنال نویسی وجود ندارد. اگر فرزند شما نمی‌داند در مورد چه چیزی بنویسد، در اینجا چند ایده برای شروع وجود دارد. آنها می‌توانند در مورد موارد زیر بنویسند:

• کاری که امروز کردند.
• چیزی که آنها مشتاقانه منتظر آن هستند و دلیلش.
• چیزی که آنها نگران آن هستند و دلیلش.
• زمانی که آنها واقعاً احساس قوی بودن یا غرور می‌کردند.
• چیزی که آنها آرزو می‌کنند می‌توانند همین الان در زندگی خود تغییر دهند.

فرزندتان می‌تواند نوشته‌هایش را به طور خصوصی برای خودش نگه دارد و یا اینکه آنها را با دیگران به اشتراک بگذارد، تصمیم با خود اوست. پیشنهاد می‌شود نوشتن را با زمانی کوتاه در حد 10 دقیقه شروع کند و  تعداد دفعات نوشتن را بیشتر کند، هرچه تعداد دفعات بیشتری در دفتر خاطرات بنویسد، بیشتر در مورد خود یاد خواهد گرفت و احساس بهتری پیدا خواهد کرد.

5. شکرگزاری

شکرگزاری یک استراتژی عالی برای کمک به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است و همه چیز را در چشم‌انداز قرار می‌دهد و باعث می‌شود آنها احساس شادی کنند. خصوصا زمانی که فرد احساس استرس، ناامیدی، غمگینی یا عصبانیت می‌کند، سپاسگزاری می‌تواند مفید باشد.

برای تمرین شکرگزاری، از فرزندانتان بخواهید به چیزهایی فکر کنند که برایشان سپاسگزار هستند: مثلا بابت خانه و وسایلشان، تجربیاتی که داشته‌اند یا افراد زندگی‌شان. سپس، آنها می‌توانند چیزهایی را که بابت آنها سپاسگزار هستند در یک دفتر یادداشت بنویسند و از برچسب‌ها، نقاشی‌ها و… استفاده کنند. به غیر از نوشتن یک لیست، چند روش دیگر برای تمرین سپاسگزاری وجود دارد:

از فرزندتان بخواهید که برای عزیزان خود نامه بنویسد و از آنها سپاسگزاری کند. به او بگویید در نامه بنویسد که چرا از او سپاسگزار است. سپس از کودکتان بخواهید به صورت شخصی یا تلفنی نامه را ارسال کند و یا آن را با صدای بلند برای آن شخص بخواند.

به مدت یک هفته هر روز از فرزندتان بخواهید سه اتفاق خوب را که در آن روز برایش اتفاق افتاده بنویسد. مثلا این اتفاق خوب می‌تواند به این دلیل باشد که آنها دوست جدیدی پیدا کرده‌اند، در یک آزمون نمره خوبی کسب کرده‌اند، احساس سلامتی کرده‌اند یا با یک دوست گفتگوی خوبی داشته‌اند.

علاوه بر سه اتفاق خوب، حتماً از آنها بپرسید که چه چیزی باعث شد که اتفاق خوب رخ دهد یا چرا این اتفاق افتاده است. به عنوان مثال، آیا آنها با یک دوست جدید ملاقات کردند زیرا آنها سلام کردند یا فعالیت جدیدی را امتحان کردند؟ آیا آنها در یک آزمون خوب عمل کردند، چون در این کار استعداد دارند یا به این دلیل که مطالعه زیادی انجام داده‌اند؟

از فرزندتان بخواهید تمام چیزهای مثبتی را که برای کسی آرزو می‌کند بنویسد و به او بدهد. سعی کنید دو نفر را برای ارسال افکار محبت‌آمیز انتخاب کنید، یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند یک خواهر یا برادر یا والدین و یک عضو خانواده یا دوست دورتر. از تشکر کردن لذت ببرید و ببینید چگونه می‌تواند به فرزندان شما کمک کند تا استرس کودکی را از بین ببرند!

• بیشتر بخوانید: جملات مثبت و شکرگزاری هنگام خواب
• بیشتر بخوانید: همه چیز درباره اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان

6. تمرین آرامش عضلانی

یکی از راه‌های عالی برای کمک به آرام کردن بدن و ذهن کودکان یا نوجوانانی که عصبی، استرسی یا ناراحت هستند،  آرامش عضلانی است. برای انجام این تمرین باید عضات خود را منقبض کرده و سپس رها کنند تا به تدریج آرام شوند، با این کار تمرکز ذهن خود را از احساسات بد به بدن خود جلب می‌کنند. همچنین این کار باعث می‌شود که کودکان و بزرگسالان تشخیص دهند که استرس یا نگرانی ممکن است باعث درد و تنش در قسمت‌های مختلف بدن آنها شود و بتوانند آن را رها کنند.

برای انجام تمرین آرامش عضلانی، از کودکتان بخواهید در هر موقعیتی که راحت‌تر است قرار بگیرد. او می‌تواند دراز بکشید و یا روی صندلی بنشیند و پاهایش روی زمین باشد. سپس از او بخواهید 5 تا 10 بار با شکم نفس بکشد. در مرحله بعد، از او بخواهید روی تنش و آرامش بخش‌های مختلف بدن تمرکز کند، سپس دستورالعمل‌های زیر را برای قسمت‌های مختلف بدن کودک خود بخوانید:

• صورت: با فشار دادن تمام ماهیچه‌های صورت مانند چشم‌ها، گونه‌ها، بینی و پیشانی شروع کن. صورتت را در هم جمع کن و محکم نگه دار و تا 10 بشمار. سپس، سفتی را رها کن تا احساس کنی که عضلات صورتت به حالت آرامش در آمده‌اند.
• فک: دندان‌های خود را به آرامی روی هم فشار بده. 10 ثانیه نگه دار و رها کن.
• شانه‌ها و گردن: اکنون شانه‌ها و گردن خود حرکت بده، شانه‌های خود را تا زمانی که به گوش‌هایت برسند بالا بکش – مانند یک لاک پشت – و سپس رها کن. می‌توانی این کار را چند بار تکرار کنی. یادت باشد که ریتم نفس کشیدنت را حفظ کنی و منظم تنفس شکمی را انجام دهی.
• پشت: اکنون به کمرت قوس بده و سعی کن شانه‌هایت از پشت، یکدیگر را لمس کنند، این حالت را چند ثانیه نگه دار و سپس رها کن.
• معده: معده‌ات را به داخل شکمت بکش و سه ثانیه نگه دار، سپس آن را رها کن.
• بازوها: برای شل کردن بازوها، آنها را در هوا بلند کن، طوری دستانت را بالا بکش که انگار می‌خواهی سقف را لمس کنی و سپس به آرامی آنها را پایین بیاور.
• دست‌ها: برای دست‌هایت، مشت‌هایت را گره کن و وانمود کن که چیزی را محکم در دستانت می‌فشاری، انگار داری با دستانت آب لیمو را می‌گیری.
• پاها و انگشتان پا: انگشتان پا را کاملا جمع کن و سپس آنها را رها کن. احساس خوبی از گرم بودن را در حالی که هر یک از عضلات خود را شل می‌کنی، می‌توانی درک کنی.

پس از اتمام تمرین، از کودک خود بخواهید چند نفس عمیق بکشد و از احساس آرامش لذت ببرد.

7. کمک به دیگران

اغلب اوقات، وقتی کسی برای دیگران مفید است، ممکن است متوجه شود که خودش احساس خوشبختی بیشتری می‌کند! کمک به دیگران باید در شرایطی استفاده شود که کودک شما احساس غمگینی، تنهایی یا عصبانیت می‌کند یا زمانی که نیاز به تشویق دارد.

برای تمرین کمک به دیگران جهت کاهش استرس در کودکان، تنها چیزی که کودکان به آن نیاز نیاز دارند، کاغذ، خودکار یا مداد و مغز شماست! اولین قدم فکر کردن به افراد یا حیواناتی است که می‌توانند از کمک استفاده کنند. سپس شما و فرزندتان می‌توانید راه‌هایی را که می‌توانید مفید باشید بیابید. برخی از ایده‌ها عبارتند از:

• خواندن کتاب برای خواهر یا برادر کوچکتر، پسر عمو یا دوست
• اهدای غذا به نیازمندان
• تمیز کردن زباله در محله خود یا در ساحل
• داوطلب شدن در پناهگاه حیوانات
• کمک به اعضای خانواده یا همسایگان در کارهای حیاط
• پیشنهاد نگهداری از کودک برای خانواده یا دوستان (زمانی که فرزند شما به اندازه کافی بزرگ شده باشد!)
• آوردن یک میان وعده یا خوراکی برای فردی که بیمار است
• تعریف کردن از یک دوست یا همکلاسی
• ساخت کارت پستال برای بچه‌ها در بیمارستان یا مدرسه

به زودی، فرزندان شما متوجه خواهند شد که کمک به دیگران به آنها کمک می‌کند تا احساس خوبی داشته باشند!

8. پیدا کردن زمان برای صحبت کردن

کودکان معمولاً برای شروع یک مکالمه دشوار یا ناراحت کننده با مشکل مواجه می‌شوند. وقتی با هم کاری انجام می‌دهید، زمان‌هایی را برای صحبت با فرزندان خود پیدا کنید. این می‌تواند شامل زمانی باشد که شما در حال تهیه غذا هستید. از آنها دعوت کنید تا در آشپزخانه به شما بپیوندند. زمانی را برای نشستن پشت میز برای صرف غذا در نظر بگیرید. اگر در جایی رانندگی می‌کنید، آن هم زمان خوبی است. وقتی کودکان مجبور نیستند مستقیماً به شما نگاه کنند یا برای صحبت در مورد احساسات یا تجربیات خود تحت فشار نباشند، تمایل بیشتری به اشتراک گذاری احساساتشان دارند.

• بیشتر بخوانید: حل مشکل عدم تمرکز در کودکان با راهکارهای بسیار ساده

9. تشویق به بازگشت به فعالیت‌های قبلی

در طول کرونا، بسیاری از فعالیت‌های کودکان به تعویق افتاد یا لغو شد. برخی از بچه‌ها پس از مدت‌ها تماس اجتماعی کم، نگران بازگشت به فعالیت‌هایی هستند که قبلاً از آنها لذت می‌بردند. بسته به توصیه‌های بهداشتی محلی خود، فرزندان خود را تشویق کنید تا یک فعالیت یا ورزش مورد علاقه جدید یا قبلی وارد شوند. اگر فرزندان شما مقاومت می‌کنند، یک جدول زمانی برای ارزیابی مجدد احساسات آنها تعیین کنید. به عنوان مثال، از فرزندان خود بخواهید قبل از تصمیم گیری نهایی، این فعالیت را به مدت دو هفته امتحان کنند. این کار برای آنها خوب است و بیشتر آنها وقتی دوباره شروع به کار کنند متوجه می‌شوند که از آن لذت می‌برند.

10. به کودکان حق انتخاب بدهید

کودکان انتخاب‌های کمی دارند. در صورت لزوم به آنها اجازه دهید تا انتخاب‌هایی داشته باشند. این ممکن است شامل این باشد که از آنها بپرسید برای شام چه بخوریم، چه فیلمی نگاه کنیم، چه بازی انجام دهیم و… این کار به کودک شما اعتماد به نفس می‌دهد و استرس کودکی او را کاهش می‌دهد.

11. پیدا کردن طنز در زندگی روزمره

خنده نه تنها خلق و خو بد را کاهش می‌دهد، بلکه پاسخ استرس بدن را نیز فعال و تسکین می‌دهد. با تماشای کمدی، خواندن کمیک یا جوک، بازی کردن و کمک به یکدیگر در یافتن طنز زندگی روزمره، راه‌هایی برای خندیدن با فرزندان خود بیابید تا استرس کودکی را در آنها کاهش دهید.

• بیشتر بخوانید: راهکارهایی برای کاهش استرس مدرسه در کودکان + علت

12_ تشویق به رژیم غذایی سالم و عادات خواب

بچه‌های خسته یا گرسنه به ندرت خوشحال می‌شوند. اطمینان حاصل کنید که رژیم غذایی کودکان شما شامل ترکیبی از میوه‌ها و سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی را دارد تا آنها را سیر نگه دارد. کمبود خواب نیز می‌تواند باعث واکنش‌های بیش از حد یا طغیان‌های عاطفی شود، بنابراین یک روال قبل از خواب را دنبال کنید تا مطمئن شوید که فرزندانتان هر شب به اندازه کافی می‌خوابند.

سعی کنید عادات خوب خوابیدن مانند خاموش کردن تلویزیون و تلفن‌ها و کنار گذاشتن وسایل الکترونیکی را جهت کاهش استرس در کودکان به فرزندان‌تان گوشزد کنید.

• بیشتر بخوانید: آهنگ خواب آور و آرامش بخش و ملایم
• بیشتر بخوانید: غذاهای استرس زا / چه غذاهایی باعث استرس میشود؟
• بیشتر بخوانید: کدام مواد معدنی و ویتامین ها برای استرس خوب است؟

13_  کمک گرفتن از معلمان

با بازگشت بچه‌ها به کلاس‌های درس، از فرصت استفاده کنید و با معلمان تماس بگیرید. از وضعیت فرزندانتان بپرسید، آیا آنها دوست پیدا می‌کنند یا معلم متوجه مشکلی بین فرزندان شما و سایر دانش آموزان شده است. اغلب، کودکان در مورد مسائلی که در مدرسه دارند به والدین خود نمی‌گویند، زیرا ممکن است احساس خجالت کنند. گاهی اوقات والدین از اینکه متوجه می‌شوند فرزندانشان در مدرسه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد شگفت‌زده می‌شوند. معلمان و کارکنان مدرسه می‌توانند چشم و گوش شما باشند به شما بگویند که فرزندتان چه چیزهایی را تجربه می‌کند.

14_ سلامت روان خود را مدیریت کنید

اگر با سلامت روان خود دست و پنجه نرم می‌کنید و خودتان نیز درگیر اضطراب و استرس شدید هستید، به سختی می‌توانید به مدیریت استرس کودکی فرزندتان کمک کنید. بنابراین بهتر است قبل از هر اقدامی، استرس خودتان را مدیریت کنید.

در این زمینه پیشنهاد می‌دهیم که مقاله راهکارهای کاهش استرس را بخوانید.

روش‌های تشخیص استرس در کودکان

مشاهده رفتارهای روزمره کودک: شما باید تغییرات رفتاری کودک مثل پرخاشگری یا انزوا را بررسی کنید.

• گفتگوی غیرمستقیم و بازی‌درمانی: شما باید احساسات کودک را از طریق بازی یا نقاشی، بفهمید. در واقع، کودکان ممکن است احساسات درونی و ترس‌های خود را از طریق نقاشی یا بازی به تصویر بکشند.
• استفاده از پرسشنامه‌ها و تست‌های روان‌شناختی: ابزارهایی مثل مقیاس اضطراب کودکان اسپنس (SCAS) یا CBCL به مشاورها در تشخیص سطح اضطراب کودکان کمک می‌کنند.
• گزارش معلمان یا مراقبین مدرسه: از آنجا که معلم‌ها و مراقبین مدرسه رفتارهای کودک را در محیط اجتماعی می‌بینند، گزارش آن‌ها درباره کناره‌گیری اجتماعی یا افت تحصیلی اهمیت زیادی دارد.
• بررسی علائم جسمی مکرر بدون دلیل پزشکی: اگر کودک به طور مداوم از دردهای جسمی مثل دل‌درد یا سردرد شکایت دارد، اما دلیل پزشکی موثقی پشت این علائم جسمی نیست.
• مصاحبه بالینی با والدین: گفتگوی تخصصی روان‌شناس با والدین کودک به شناخت ریشه‌های استرس در او کمک می‌کند.

انواع استرس کودکان

انواع استرس در کودکان را در این جدول بررسی می‌کنیم:

8 علامت هشدار دهنده استرس در کودکان

به طور کلی همه کودکان را شاد و فعال می‌بینند. اما کودکان هم مانند بزرگسالان دچار استرس می‌شوند، به ویژه هنگامی که با حوادث آسیب‌زا مانند یک بیماری مثل کرونا مواجه می‌شوند. در واقع، اخبار اخیر حاکی از آن است که کووید-19 کودکان را به شدت آسیب پذیر می‌کند زیرا آنها نگران سلامتی عزیزانشان هستن و می‌ترسند که دیگر نتوانند دوستان خود را ببینند.

کودکان ممکن است به استرس واکنش متفاوتی نشان دهند و ممکن است کلماتی برای بیان احساسات خود نداشته باشند، اما علائمی از خود بروز می‌دهند که می‌تواند استرس آنها را نشان دهد. علائم رایج استرس در کودکان، ممکن است تغییرات فیزیکی، احساسی و رفتاری باشد، مانند:

1. تغییر در عادات غذایی

استرس بر سطح انسولین و کورتیزول افراد تاثیر می‌گذارد و ممکن است باعث پرخوری کودکان و مصرف غذاهای ناسالم مانند غذاهای سرشار از قند، چربی یا هر دو شود. از سوی دیگر، برخی از کودکان با استرس به حدی مشغول می‌شوند که اشتهای خود را از دست می‌دهند یا اصلاً احساس گرسنگی نمی‌کنند. اگر تغییرات قابل توجهی در الگوهای غذایی کودک شما وجود دارد، هر چه زودتر با پزشک صحبت کنید تا کودکتان دچار اختلالات خوردن نشود.

2. تغییر در الگوی خواب

استرس همچنین می‌تواند الگوی خواب کودک را مختل کند. به دلیل تفکر بیش از حد، اضطراب و یا نگرانی، کودک شما ممکن است شب‌ها به سختی به خواب برود و یا نتواند ساعت‌های کافی بخوابد. استرس همچنین می‌تواند منجر به شب ادراری، کابوس و سایر اختلالات خواب شود.

پیشنهاد می‌کنم این مقاله را بخوانید: آموزش مدیتیشن قبل از خواب

3. مکیدن انگشت شست

مکیدن انگشت شست ممکن است برای کودکان نوپا (کودکان یک تا دو ساله) طبیعی باشد، ولی معمولاً در حدود سه سالگی متوقف می‌شود. اما مکیدن شست می‌تواند برای کودکان مدرسه‌ای مشکل‌ساز باشد، به‌ویژه زمانی که به مکانیزم مقابله با استرس یا اضطراب تبدیل شود. مکیدن شست ممکن است باعث عفونت دهان، مشکلات انگشت شست، مشکلات در گفتار و نامرتبی دندان‌ها شود. اگر کودک شما در تلاش برای توقف مکیدن انگشت است، از یک متخصص کمک بخواهید.

4. افزایش وابستگی به والدین و نزدیکان

برخی از کودکان والدین، خواهر و برادر یا قیم خود را به عنوان «شبکه ایمنی» خود می‌دانند. به همین دلیل است که آنها بیشتر وابسته یا نیازمند می‌شوند و ممکن است در هنگام استرس، در جدایی از افراد دچار مشکل شوند.

5. نوسانات خلقی

نشانه‌های استرس در کودکان می‌تواند شامل مواردی مانند نوسانات خلقی، مانند رفتار در موقعیت‌های عادی، احساس تحریک پذیری یا گریه بی دلیل باشد. اگر کودک شما نوسانات خلقی دارد، حتما حال او را بپرسید. به این ترتیب می‌توانید موضوع را مطرح کنید یا حداقل به او آرامش دهید.

6. پرخاشگر بودن

معمولا کودکانی که استرس دارند، ممکن است از نظر فیزیکی پرخاشگر یا خشن شوند. باید به چنین رفتاری دقت داشته باشید و اگر متوجه تغییرات رفتاری نگران‌کننده در کودک خود شدید، با یک روانشناس، روانپزشک یا متخصص اطفال صحبت کنید تا فورا مشکل را حل کند.

7. انزوا یا کناره‌گیری

استرس بیش از اندازه می‌تواند باعث گوشه گیری و منزوی شدن کودکان شود. کودک ممکن است از اجتماع و یا حتی اعضای خانواده نیز فاصله بگیرد. اگر کودک شما چند روزی است که اتاق خود را ترک نکرده است، در اسرع وقت از یک پزشک راهنمایی بخواهید. انزوا یا کناره‌گیری باید فورا مورد توجه قرار گیرد زیرا ممکن است به افکار خطرناکی مانند آسیب رساندن به خود منجر شود.

این مقاله را نیز بخوانید: کاهش و رفع استرس فوری

8. دردهای جسمی

زمانی که دچار استرس و اضطراب می‌شویم، مغز وارد یک پاسخ بیولوژیکی به نام جنگ و گریز می‌شود. در این پاسخ سیگنال‌هایی به مغز فرستاده می‌شود تا بدن را برای فرار از خطر هوشیار کند. در همین حین معمولا ضربان قلب بالا می‌رود و عضلات دچار انقباض می‌شوند. این فرایند طبیعی است اما اگر این استرس در طولانی مدت و با شدت بالا رخ دهد، می‌تواند باعث دردهای فیزیکی مانند ناراحتی معده، شانه درد، سردرد و اسهال شود. اگر کودک شما از درد جسمانی رنج می‌برد با پزشک صحبت کنید تا درمان مورد نیاز خود را دریافت کند.

تفاوت تجربه استرس کودکان و بزرگسالان

در این جدول تفاوت استرس در کودکان و بزرگسالان را از جنبه های مختلف بررسی می کنیم:

چگونه والدین می‌توانند به کاهش استرس در کودکان کمک کنند؟

در اینجا، بهترین روش‌های کاهش استرس کودک را که والدین باید از آن‌ها آگاه باشند، بررسی می‌کنیم:

1. ایجاد روتین روزانه منظم: برنامه ثابت برای خواب، غذا و فعالیت‌های کودک داشته باشید. این برنامه، به کودک احساس امنیت می‌دهد.
2. کاهش تنش‌های خانوادگی: فضای خانه نفس مهمی در آرامش کودک دارد؛ بنابراین، درگیری‌ها و تنش‌های خانوادگی را به حداقل برسانید.
3. ایجاد فضای خلاقانه در خانه: در فضای خانه، فعالیت‌هایی مثل ساخت کاردستی، موسیقی یا نقاشی با کودک انجام دهید تا تخلیه هیجانی شود.
4. تقویت احساس ارزشمندی در کودک: با تحسین تلاش‌ها و ویژگی‌های مثبت کودک، اعتماد به نفس او را افزایش دهید.
5. محدود کردن کودک: باید مراقب باشید که کودک در معرض نگرانی‌های بزرگ‌تر مثل گفتگوهای استرس‌زا یا اخبار، قرار نگیرد.

عوارض استرس در کودکان

مهم‌ترین عوارض استرس در کودکان عبارت هستند از:

• افت تحصیلی: کودک دچار کاهش تمرکز، بی‌انگیزگی یا ناتوانی در یادگیری می‌شود.
• شب‌ادراری: کودک حتی در سنین بالاتر، شب‌ها رخت‌خواب خود را خیس می‌کند.
• رفتارهای وسواسی: کودک رفتارهای وسواسی مثل شستن دست‌ها را بروز می‌دهد.
• کاهش اعتماد به نفس: کودک احساس خجالت دائمی یا احساس ناتوانی دارد.
• سکوت انتخابی: کودک در محیط‌های خاص مثل مدرسه، حرف نمی‌زند.
• وابستگی به اشیاء خاص: همیشه باید یک شیء خاص مثل پتو یا عروسک، همراه کودک باشد.
• فرار از مسئولیت‌ها: کودک نسبت به انجام کارهای ساده مثل تکالیف یا کارهای شخصی، بی‌مسئولیت است.
• مشکلات اجتماعی: کودک در برقراری ارتباط با هم‌سن و سال‌های خود مشکل دارد و در جمع پذیرفته نمی‌شود.

عوامل استرس و اضطراب در کودکان دوره ابتدایی

از جمله عوامل استرس در کودکان دوره ابتدایی عبارت هستند از:

• اضطراب جدایی: کودک ترس از دور شدن از والدین یا نداشتن همراه و آشنا در مدرسه را دارد.
• محیط جدید و ناشناخته: کودک با فضای مدرسه، کلاس، معلم‌ها و همکلاسی‌ها ناآشنا است.
• ترس از معلم: کودک بابت سخت‌گیری و رفتارهای ناآشنای معلم خود، نگران است.
• توقعات درسی: کودک احساس ناتوانی در انجام تکالیف یا یادگیری مطالب جدید دارد.
• ارزیابی و امتحان: کودک از اشتباه کردن، نمره بد گرفتن یا پاسخ اشتباه دادن در کلاس، می‌ترسد.
• روابط اجتماعی: کودک در پیدا کردن دوست مشکل دارد و از طرد شدن از طرف هم‌کلاسی‌ها، می‌ترسد.
• مقایسه شدن با دیگران: کودک از طرف معلم یا والدین، درباره توانایی‌ها، مقایسه می‌شود.
• ترس از تنبیه: کودک نگران دعوت شدن به خاطر اشتباه یا بی‌نظمی است.
• فشار برای رعایت قوانین: کودک مجبور به نشستن طولانی، سکوت و پیروی از نظم کلاس است.
• تغییر در سبک زندگی: زود بیدار شدن، برنامه‌ریزی جدید و کم شدن زمان بازی، از جمله عوامل استرس در کودکان دوره ابتدایی هستند.

راه‌های آموزش مدیریت استرس به کودکان

از این راهکارها می‌توانید برای آموزش مدیریت استرس به کودکان استفاده کنید:

1. استفاده از تکنیک “قصه‌گویی”: شما می‌توانید از طریق داستان‌گویی، روش‌های مدیریت و رفع استرس را به کودک آموزش دهید.
2. بازی‌های نمایشی: شما می‌توانید نقش‌هایی مثل رفتن به مدرسه یا امتحان دادن را به کودک جهت تمرین موقعیت‌های واقعی، بسپارید.
3. کتاب‌های تصویری آموزش: از کتاب‌های تصویری آموزشی برای آشنا کردن کودک با مفاهیم مهمی مثل احساسات، استرس و راه‌حل‌ها استفاده کنید.
4. کارت‌های احساسات: از کارت‌هایی با چهره‌های مختلف برای بیان احساسات کودک استفاده کنید. از کودک بخواهید احساسات خود را با کارت‌ها نشان دهد.
5. فیلم و انیمیشن: نمایش کارتون‌هایی با مفاهیم مقابله با فشار روانی و اضطراب، موثر است.
6. کارگاه‌های آموزشی: جلسات آموزشی با مربی‌ها و روان‌شناس‌های کودک نیز موثر است.
7. گفتگوی ساده و مداوم: یک فضای گفتگوی ساده و مداوم برای بیان احساسات کودک به وجود آورید.
8. الگو بودن: رفتارهای درست در برابر استرس را از طریق خود یا معلم‌ها به کودک نشان دهید.

چه زمانی از متخصصین برای استرس کودک کمک بگیریم؟

بهتر است که در این موقع برای درمان استرس کودک از متخصص کمک بگیرید:

• استرس طولانی‌مدت: وقتی نشانه‌های استرس برای چند هفته یا چند ماه در کودک ادامه دارند.
• اختلال در عملکرد روزانه: وقتی کودک نمی‌تواند درست بخواند، درست غذا بخورد، بازی کند یا به مدرسه برود.
• شدت زیاد علائم: کودک کابوس‌های مکرر، اضطراب شدید یا واکنش‌های عصبی غیرارادی نشان می‌دهد.
• خودآزاری یا افکار منفی: کودک درباره مرگ یا آسیب زدن به خود و دیگران حرف می‌زند.
• تغییرات شدید رفتاری: کودک تغییرات شدید رفتاری مثل پرخاشگری ناگهانی، انزوای کامل یا سکوت طولانی دارد.
• پاسخ نگرفتن از روش‌های ساده خانگی: وقتی حمایت والدین یا روش‌های اولیه، روی کودک جواب نمی‌دهند.
• تجربه رویدادهای سخت: وقتی کودک اتفاقات سختی مثل طلاق والدین، فوت یکی از عزیزان یا آزارهای جسمی را تجربه می‌کند.
• تاثیر منفی بر تحصیل یا روابط اجتماعی: وقتی کودک در درس افت شدید می‌کند یا از دوستان خود دور می‌شود.

سرگرمی و بازی‌ برای کاهش استرس کودکان مضطرب

از این بازی‌ها می‌توانید برای کاهش استرس در کودکان استفاده کنید:

• نقاشی و رنگ‌آمیزی برای تخلیه احساسات
• بازی‌های نمایشی برای بیان ترس‌ها
• پازل برای کاهش افکار منفی
• شن‌بازی برای تخلیه انرژی
• بازی گروهی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی
• استفاده از از اسباب‌بازی‌ها و وسایل ضد استرس برای افزایش آرامش

سوالات متداول

درمان خانگی استرس کودکان چیست؟

برای درمان خانگی استرس کودکان می‌توانید از راهکارهایی مثل بغل کردن، آموزش تنفس یا سرگرمی‌های آرامش‌بخش استفاده کنید.

کلام آخر

ممنون که تا پایان ما را همراهی کردید، امیدواریم راهکارهایی را که برای کاهش استرس در کودکان به شما معرفی کردیم امتحان کنید و نتیجه بگیرید. اگر نظر یا سوالی دارید خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید.

منابع:

tenethealth.com

health.choc.org

mayoclinichealthsystem.org

unicef.org